Του Γιώργου
Παυλόπουλου
Μπορεί η Μεσόγειος να είναι η ομορφότερη και η πιο
ευλογημένη (από τη φύση) θάλασσα του πλανήτη, όμως η ειρήνη και η ηρεμία είναι
δύο λέξεις σχεδόν άγνωστες στο ανατολικό άκρο της. Εκεί, δηλαδή, όπου η
ατμόσφαιρα εδώ και αρκετές εβδομάδες μυρίζει κυριολεκτικά μπαρούτι, ενώ είναι μάλλον
απίθανο η οσμή αυτή να απομακρυνθεί στο άμεσο μέλλον -χωρίς να αποκλείεται,
μάλιστα, να γίνει ακόμη πιο έντονη...
Δεν χρειάζονται κανενός είδους αναλύσεις προκειμένου να
πείσουν για του λόγου το αληθές -αρκούν τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα. Ο χώρος γύρω
από την Κύπρο έχει μετατραπεί το τελευταίο διάστημα σε ένα απέραντο πεδίο βολής
για την Τουρκία, το Ισραήλ, τη Ρωσία, τη Βρετανία, αλλά και το ΝΑΤΟ. Η δύναμη
πυρός η οποία έχει συγκεντρωθεί εκεί αρκεί, από μόνη της, για να προκαλέσει
έντονη ανησυχία -πολλώ δε μάλλον εάν συνυπολογιστούν οι σοβαρότατες αντιθέσεις
που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες χώρες με στρατιωτική παρουσία. Γεννώντας,
έτσι, το εύλογο ερώτημα εάν η ανακάλυψη μεγάλων ενεργειακών κοιτασμάτων
αποτελεί ευλογία ή κατάρα...
Την ίδια στιγμή, η Συρία φλέγεται εξαιτίας του άγριου
πολέμου που μαίνεται ανάμεσα στις κυβερνητικές δυνάμεις, τους
αντικαθεστωτικούς, τους Κούρδους και τους τζιχαντιστές, με τους Αμερικανούς και
τους Άραβες συμμάχους τους να ρίχνουν εδώ και καιρό δεκάδες βόμβες στα πεδία των
μαχών. Λίγο πιο νότια, ενώ η Λωρίδα της Γάζας προσπαθεί να αναρρώσει από την
πρόσφατη ισραηλινή εισβολή, στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής
Όχθης το κλίμα αρχίζει να γίνεται εκρηκτικό, με κάποιους να προβλέπουν ακόμη
και μια τρίτη Ιντιφάντα...
Ούτε στην Αίγυπτο είναι καλύτερα τα πράγματα. Η επίπλαστη
εικόνα τάξης και ασφάλειας που έχει δημιουργήσει η απόλυτη κυριαρχία των
στρατιωτικών, η καταδίκη σε παρανομία του ιστορικού Κινήματος των Αδελφών
Μουσουλμάνων και η καταδίκη σε θάνατο δεκάδων στελεχών τους ταράσσεται
συχνά-πυκνά από πολύνεκρες επιθέσεις αυτοκτονίας, κυρίως στη Χερσόνησο του
Σινά.
Τελικά, ας αναρωτηθούμε: Ποια προαιώνια κατάρα έχει πέσει
σε αυτή τη γωνιά της γης; Από ποιον και γιατί; Και κυρίως, πώς επιτέλους θα την
ξορκίσουμε;
ΕΛΛΑΔΑ - ΚΥΠΡΟΣ
Στόχος ο «άξονας» με
Αίγυπτο - Ισραήλ
Η αποστολή μιας ελληνικής φρεγάτας και ενός υποβρυχίου
στην ανατολική Μεσόγειο και μάλιστα στο πλαίσιο των εν εξελίξει ΝΑΤΟικών
αποστολών στην περιοχή, όπως διευκρίνισε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ασφαλώς δεν
μπορεί να ερμηνευθεί ως αναβίωση του περίφημου «ενιαίου αμυντικού δόγματος»
Ελλάδας και Κύπρου, το οποίο είναι πρακτικά ανενεργό από το 2000. Ενός δόγματος
το οποίο, όπως ίσως θα θυμούνται οι παλαιότεροι, είχαν ανακηρύξει Αθήνα και
Λευκωσία το 1993-94, κατά την τελευταία πρωθυπουργική θητεία του Ανδρέα
Παπανδρέου, εντάσσοντας ουσιαστικά την άμυνα της Κύπρου στην επιχειρησιακή
ευθύνη των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Βεβαίως, ακόμη και τότε, επρόκειτο για μια κυρίως
συμβολική κίνηση, καθώς οι επιτελείς του Πενταγώνου γνώριζαν πολύ καλά ότι σε
περίπτωση «θερμού επεισοδίου» με την Τουρκία στη συγκεκριμένη περιοχή, η Ελλάδα
βρισκόταν σε απολύτως μειονεκτική θέση. Σήμερα, ωστόσο, οι συνθήκες δεν
επιτρέπουν ούτε καν τους συμβολισμούς. Άλλωστε, αφενός η οικονομική κρίση και
αφετέρου η ανατροπή των στρατιωτικών ισορροπιών στο Αιγαίο καθιστούν ουσιαστικά
σενάριο... επιστημονικής φαντασίας μια ελληνική εμπλοκή στην ανατολική
Μεσόγειο.
Ακριβώς αυτό το μειονέκτημα επιχειρείται να καλυφθεί μέσω
του εκκολαπτόμενου «άξονα» που, όπως όλα δείχνουν, έχει ως κοινό αντίπαλο την
Τουρκία. Μάλιστα, κυβερνητικοί και διπλωματικοί παράγοντες εκτιμούν ότι η
συνάντηση κορυφής Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, η οποία θα γίνει στο Κάιρο στις
8 Νοεμβρίου, συνιστά ένα αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Πολύ
περισσότερο καθώς, όπως σημειώνουν οι ίδιες πηγές, η προσέγγιση αντιμετωπίζεται
πολύ θετικά και από το Ισραήλ -ενώ ενδιαφέρον επιδεικνύει και η Ρωσία, όπως
αποδεικνύει και η πρόσκληση που απηύθυνε το Κρεμλίνο στον πρόεδρο της Κυπριακής
Δημοκρατίας, Νίκο Αναστασιάδη.
Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι εκτός από το προφανές
γεωπολιτικό μήνυμα, η διαδικασία αυτή έχει και την καθαρά ενεργειακή της
διάσταση. Κι αυτό διότι τα διαπιστωμένα κοιτάσματα στην κυπριακή ΑΟΖ δεν
καθιστούν βιώσιμο ένα τερματικό σταθμό στο νησί -κάτι που, πολύ απλά, σημαίνει
ότι είτε πρέπει να βρει «δανεικές» ποσότητες (μάλλον από το Ισραήλ, που όμως
δεν δείχνει διατεθειμένο να συνεργαστεί σε αυτό το επίπεδο) είτε να τα
διοχετεύσει σε ένα άλλο σταθμό, νέο ή υπάρχοντα.
Πρακτικά, οι επιλογές είναι η Τουρκία και η Αίγυπτος, με
τη δεύτερη να έχει σαφές και ευνόητο προβάδισμα.
ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Ευλογία ή κατάρα;
«Τα τελευταία χρόνια, οι διαμάχες για τους φυσικούς πόρους
στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας κυριαρχούσαν σε όλο τον κόσμο. Όμως, σε μια άλλη
θαλάσια περιοχή -τη Μεσόγειο- η κατάσταση μοιάζει να γίνεται εξίσου ρευστή». Οι
έρευνες κοντά στις ακτές της Κύπρου, της Αιγύπτου, του Ισραήλ, του Λιβάνου, της
Συρίας και της Τουρκίας έχουν αποκαλύψει τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου. Ο
ανταγωνισμός για τα δικαιώματα εκμετάλλευσής τους συνδυάζεται με τις υπάρχουσες
εντάσεις αναφορικά με την εθνική κυριαρχία και τα θαλάσσια σύνορα. Χωρίς πιο
ενεργή εμπλοκή τρίτων δυνάμεων, αυτές οι διαφωνίες θα είναι πολύ δύσκολο να επιλυθούν».
Το απόσπασμα προέρχεται από ανάλυση η οποία δημοσιεύτηκε
τον Μάρτιο του 2013 στο συνήθως έγκυρο και καλά πληροφορημένο διπλωματικό
περιοδικό Foreign Affairs και αποτυπώνει σύντομα και παραστατικά μια πλευρά των
αιτίων της έντασης που επικρατεί αυτή την περίοδο στην ανατολική Μεσόγειο. Μια
ένταση που αφορά κυρίως την Κύπρο, μιας και κανείς δεν τολμά για την ώρα να
αμφισβητήσει ανοιχτά τα κοιτάσματα Λεβιάθαν και Ταμάρ του Ισραήλ, που περιέχουν
κοντά στα 30 τρισ. κυβικά μέτρα αερίου. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο με το
κοίτασμα Αφροδίτη που βρίσκεται εντός της κυπριακής ΑΟΖ και φέρεται να περιέχει
5-7 τρισ. κυβικά.
Η εξήγηση είναι απλή: Όσο το κυπριακό πρόβλημα παραμένει
άλυτο, η Άγκυρα θα συνεχίσει να ισχυρίζεται ότι έχει κι αυτή, μέσω της
επονομαζόμενης ΤΔΒΚ, δικαιώματα στην εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου και, όπως
συνηθίζει, θα επιχειρεί να τα κατοχυρώνει στην πράξη -όπως κάνει και αυτή την
περίοδο, με την αποστολή του «Μπαρμπαρός» και πολεμικών σκαφών στην περιοχή.
Βεβαίως, αρκετοί έχουν ισχυριστεί ότι η ανακάλυψη του
φυσικού πλούτου θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για την επίλυση του
Κυπριακού και θεωρητικά δεν έχουν άδικο. Μόνο που, όπως πάντα, αυτό θα γίνει με
τους όρους του πιο δυνατού -στη συγκεκριμένη περίπτωση δε, ο Ερντογάν θεωρεί ότι
αυτός ο τίτλος του ανήκει.
ΙΣΡΑΗΛ
Ο φόβος το κάνει πιο
επικίνδυνο
Τον περασμένο Φεβρουάριο, στη διάσκεψη ασφαλείας του
Μονάχου, ο Τζον Κέρι είχε χαρακτηρίσει την κατάσταση που επικρατεί στο
Παλαιστινιακό «απολύτως μη βιώσιμη», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου προς του
Ισραηλινούς ότι ενδεχομένως να βρεθούν αντιμέτωποι με ένα διεθνές μποϊκοτάζ.
Λίγο αργότερα, τον Απρίλιο, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών είχε
προειδοποιήσει το Ισραήλ ότι εάν δεν λύσει σύντομα το Παλαιστινιακό, κινδυνεύει
να μετατραπεί σε ένα κράτος-άπαρτχαϊντ, αντίστοιχο -και εξίσου μισητό- με τη
Νότιο Αφρική εκείνης της εποχής.
Αντί άλλης απάντησης, ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου εξαπέλυσε
τον Ιούλιο μια ακόμη στρατιωτική επιχείρηση κατά της Γάζας, σκοτώνοντας
εκατοντάδες αθώους, χτυπώντας ακόμη και σχολεία του ΟΗΕ και καταστρέφοντας
σχεδόν ολοκληρωτικά τις υποδομές της. Έτσι, τη σκυτάλη από την πλευρά των ΗΠΑ
πήρε ο Μπαράκ Ομπάμα ο οποίος, με δηλώσεις του ή μέσω των εκπροσώπων του, έκανε
πράγματα που μέχρι πρόσφατα θα θεωρούνταν αδιανόητα: Καταδίκασε επανειλημμένως
τη στάση του Ισραήλ, ειδικά στο θέμα της συνέχισης των εποικισμών, ενώ δεν
δίστασε να πει πως διαπιστώνει με λύπη του ότι αρκετοί Ισραηλινοί έχουν
απομακρυνθεί από τον στόχο της ειρήνης.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η Βουλή ενός άλλου πιστού
συμμάχου, της Βρετανίας, αναγνώρισε πρόσφατα (αν και συμβολικά) την ανεξαρτησία
του παλαιστινιακού κράτους. Η δε Σουηδία προχώρησε, αυτή την εβδομάδα, στην
επίσημη αναγνώρισή του. Ας μη λησμονούμε δε ότι η Δύση έχει δυσφορήσει έντονα
με τις επίμονες προσπάθειες του Νετανιάχου να τορπιλίσει τις προσπάθειες προσέγγισης
και συμβιβασμού με το Ιράν, μέσω των διαπραγματεύσεων με την «Ομάδα των Έξι».
Η συνέπεια όλων αυτών είναι απολύτως φυσιολογική: Το
Ισραήλ φοβάται ότι χάνει, τον ένα μετά τον άλλο, τους ισχυρούς του συμμάχους
και προστάτες στη Δύση, γεγονός που το αφήνει σαφώς πιο εκτεθειμένο απέναντι
στους εχθρούς του. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι μόνο.
Διότι μπορεί το κλίμα να είναι βαρύ, όμως Ευρωπαίοι και Αμερικανοί θα το
σκεφτούν πολύ πριν τα «σπάσουν» μαζί του. Επίσης, η Αίγυπτος των στρατηγών
αποτελεί φερέγγυο σύμμαχό του, ενώ η συνεργασία είναι καλή τόσο με τη Σ. Αραβία
όσο και με τη Ρωσία (λόγω και της έντονης παρουσίας των Ρωσοεβραίων).
Ταυτόχρονα, φροντίζει να αναπτύξει στενές σχέσεις, σε πολλά επίπεδα, με την
Ελλάδα και την Κύπρο -ένα ισχυρό αντίβαρο και στην κόντρα του με την Τουρκία.
Παρ' όλα αυτά, για όσο διάστημα οι σχέσεις με τις ΗΠΑ δεν
είναι «ταυτόσημες και αυτονόητα καλές», ενώ οι Αμερικανοί δείχνουν να
αναθεωρούν τις στρατηγικές τους προτεραιότητες και, πιθανόν, τις συμμαχίες τους
στην περιοχή, το Ισραήλ αισθάνεται ιδιαιτέρως ανήσυχο και φοβισμένο. Κι αυτό το
καθιστά πιο επικίνδυνο, καθώς θέλει διαρκώς να υπενθυμίζει ότι είναι εδώ.
ΤΟΥΡΚΙΑ
Στόχος του Ερντογάν
η αναβίωση της «αυτοκρατορίας»
Το πολυτελές Ακ-Σαράι (ή Λευκό Παλάτι) των 250 εκατ.
δολαρίων, με τα χίλια δωμάτια και γραφεία που καταλαμβάνουν έκταση 40.000
τετραγωνικών μέτρων, φιλοξενεί από την περασμένη Τετάρτη τον πρώτο του ένοικο:
τον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τον πολιτικό που κυριαρχεί από
το 2003 στην πολιτική ζωή της χώρας των 75 σχεδόν εκατ. κατοίκων και δεν έχει
κρύψει ότι διεκδικεί στην ιστορία μια θέση δίπλα στον Κεμάλ Ατατούρκ.
Επιχειρώντας μια εισβολή στο... μυαλό του νέου
«σουλτάνου», θα ισχυριστούμε ότι ενώ ο Κεμάλ κατάφερε να στήσει στα πόδια της
μια μεγάλη και υπολογίσιμη Τουρκία μέσα από τις στάχτες της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, ο Ερντογάν φιλοδοξεί να της δώσει ένα τμήμα της χαμένης
αυτοκρατορικής της αίγλης, εκμεταλλευόμενος και τις μεγάλες γεωπολιτικές
ανακατατάξεις στην περιοχή. Να την καταστήσει, δηλαδή, την ισχυρότερη
περιφερειακή δύναμη στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου, με έντονη επιρροή και
αποφασιστικό λόγο και ρόλο τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στην κεντρική Ασία
-εκεί, δηλαδή, όπου συναντώνται τρεις ήπειροι και βρίσκονται συγκεντρωμένα τα
πλουσιότερα ενεργειακά κοιτάσματα του πλανήτη.
Πάντως, για την ώρα τουλάχιστον, την υποδοχή της οποίας
έτυχε ο Ερντογάν στο νέο του παλάτι δεν είναι εύκολο να τη βρει σε άλλες χώρες,
ειδικά όσες βρίσκονται γύρω από τη δική του. Διότι ο ίδιος -και όσοι τον
στηρίζουν, φυσικά- έχει φροντίσει ώστε η Τουρκία να τα «σπάσει» με όλους σχεδόν
τους γείτονές του. Και φυσικά, όχι μόνο με αυτούς, αλλά και με τις ΗΠΑ και την
Ε.Ε., που δεν κρύβουν τη δυσφορία τους για τη στάση και, κυρίως, τα σχέδιά του.
Με το Ισραήλ, για παράδειγμα, ήταν ο Ερντογάν αυτός που
επέλεξε να διαλύσει τη στρατηγική συμμαχία μαζί του το 2010 (με αφορμή τη σφαγή
στο πλοίο Mavi Marmara), για να επωμιστεί τον ρόλο του προστάτη των
Παλαιστινίων και να επιχειρήσει, μέσω αυτών, το μεγάλο του άλμα στις καρδιές
(και τις τσέπες) του αραβικού κόσμου. Με την Αίγυπτο, επίσης, άλλαξε ρότα από
τη στιγμή που ο στρατός ανέτρεψε τον ισλαμιστή πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, με τον
οποίο είχαν θέσει τις βάσεις ενός «άξονα» Άγκυρας-Καΐρου. Έτσι, από πέρυσι το καλοκαίρι,
έχει επανειλημμένως στραφεί κατά του νέου καθεστώτος, το οποίο κατηγορεί για
εγκλήματα όχι μόνο σε βάρος του λαού του, αλλά και των Παλαιστινίων στη Γάζα
-κι αυτό, με τη σειρά του, απάντησε με τη διακοπή της προνομιακής εμπορικής
συμφωνίας που είχε υπογραφεί την άνοιξη του 2012.
Αλλά και απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο, μετά από
κάποια χρόνια σχετικά χαμηλών τόνων και επιθέσεων φιλίας και συνεργασίας, ο
Ερντογάν δείχνει εσχάτως να υιοθετεί και πάλι τη σκληρή γραμμή. Αφορμή είναι οι
έρευνες για υδρογονάνθρακες και η κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό -στην
ουσία, όμως, ο Ερντογάν προσπαθεί να εκμεταλλευτεί υπέρ της Τουρκίας τη δεινή
κατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί λόγω της οικονομικής κρίσης Αθήνα και
Λευκωσία.
Ο ίδιος, πάντως, γνωρίζει ότι υπάρχει κάτι που δεν τον
αφήνει να ησυχάσει, ούτε να γευτεί τις δάφνες της όποιας επιτυχίας. Πρόκειται
για το Κουρδικό, το οποίο έχει εισέλθει σε μια νέα και εξαιρετικά επικίνδυνη
για την Τουρκία φάση, καθώς είναι για πρώτη φορά τόσο ορατό το ενδεχόμενο δημιουργίας
ενός ανεξάρτητου κράτους. Κι αυτό είναι πολύ πιθανότερο να οδηγήσει τον
Ερντογάν σε πόλεμο, παρά η κόντρα με το Ισραήλ, την Αίγυπτο ή την Ελλάδα.