Το να διακονείς στο αναλόγιο είναι μεγάλη ευλογία. Είναι μεγάλη
ευλογία αλλά και μεγάλη ευθύνη. Χρειάζεται να γνωρίζεις όχι απλά βυζαντινή μουσική,
όχι μόνο τυπικό (τι θα πεις, πότε θα το πεις) αλλά κυρίως να έχεις
εκκλησιαστικό φρόνημα. Ο Θεός μου έδωσε την
ευκαιρία να διακονήσω σε αναλόγια δίπλα σε καταξιωμένους και έμπειρους
ιεροψάλτες.
Η αγάπη μου για την ψαλτική τέχνη είναι μεγάλη.Την αγαπώ την
βυζαντινή μουσική διότι είναι η μουσική της λογικής λατρείας μας. Θα πρέπει να
καταλάβουμε ότι η βυζαντινή μουσική αναπτύχθηκε ώστε να εξυπηρετεί τα Ιερά
Μυστήρια και όχι να χρησιμοποιείται σε συναυλιακούς χώρους.
Για να μην παρεξηγηθώ: Μέσα
στους χώρους του Ιερού Ναού, μέσα στην λατρεία είναι κυρίως η θέση της. Εάν
χρησιμοποιείται και εκτός των Ιερών Ναών, εκτός της λατρείας μας είναι κάτι το
έκτακτο και φυσικά δεν είναι κάτι το κακό.
Οι γνώσεις μου πάνω στη
Βυζαντινή Μουσική ίσως είναι περιορισμένες, το ταλέντο μου ελάχιστο όμως η
διακονία μου δίπλα σε έμπειρους ιεροψάλτες αυτό με δίδαξε: ότι το αναλόγιο δεν
είναι ένα βάθρο επίδειξης φωνητικών ικανοτήτων, αλλά βήμα διακονίας. Ο
ιεροψάλτης στέκεται ως παράδειγμα προσευχής και ταπείνωσης και όχι ως κοσμικός
τραγουδιστής με υπεροψία και αλαζονεία. Η Εκκλησία τον τοποθετεί σε περίοπτη
θέση για να εμπνεύσει τους πιστούς με το ήθος του, με την απλότητά του, με το
εκκλησιαστικό του ήθος. Ο ιεροψάλτης ως "επιφανή" πρόσωπο της
εκκλησιαστικής κοινότητας καλείται να μαρτυρεί της Αλήθεια του Ευαγγελίου και
εκτός των Ιερών Ναών. Φυσικά αυτό να μην ερμηνευτεί ότι ο ιεροψάλτης καλείται
να υποκρίνεται μια "σωστή" χριστιανική ζωή. Το θέμα είναι να ζει εν
Χριστώ συνεχώς, παντού και πάντοτε, όπως φυσικά και ο κάθε χριστιανός, πόσο
μάλλον όμως ο χριστιανός αυτός που διακονεί μέσα στα Ιερά Μυστήρια (νεοκώρος,
ιεροψάλτης, επίτροπος).
Θυμάμαι δεν ανέβαινα ποτέ στο αναλόγιο εάν πρώτα δεν έπαιρνα την
ευχή του ιερέως που θα λειτουργούσε.
Μα πώς είναι δυνατόν να λάβω μέρος στην λατρεία χωρίς την ευχή του
λειτουργούντος ιερέως;
Ο ιεροψάλτης βρίσκεται στο
αναλόγιο, όχι για να ερμηνεύσει με τρόπο επιτακτικό συγκεκριμένα μουσικά
κομμάτια του ήχου της Κυριακής, όχι για να ψάλλει σχολαστικά και σφιγμένα τα
μουσικά κείμενα με το άγχος μήπως και δεν ερμηνεύσει σωστά κάποια
"πεταστή"· αλλά μέσα στον λατρευτικό χρόνο να προσφέρει κατάνυξη,
προσευχητική διάθεση, έμπνευση μετάνοιας και δοξολογίας προς τον Τριαδικό Θεό
μας.
Πολλές φορές ικανότατοι
ιεροψάλτες χάνουν τον νόημα της διακονίας τους και γίνονται κουραστικοί αλλά
και δυσάρεστοι στις καρδιές των πιστών που ήρθαν στο Ναό όχι για να ακούσουν
κάποια "περίφημη" αργή δοξολογία αλλά για να κοινωνήσουν ουρανό,
ηρεμία και αμεριμνησία.
"Μεγάλοι
δάσκαλοι", προσπαθούν συνεχώς να εντυπωσιάσουν μ' έναν επιδεικτικό τρόπο,
με τις ικανότητές τους, λέγοντας "σπάνια και δύσκολα μαθήματα" που το
μόνο που εξυπηρετούν είναι να τρέφουν το εγώ τους και όχι να εξυπηρετούν τον
λατρευτικό χρόνο.
Οι πιστοί θέλουν απλές μελωδίες, απαλές φωνές, χωρίς κοσμικές
κορώνες.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές οι πιστοί αναπαύονται σε
ιεροψάλτες που μπορεί να μην έχουνε πολλές μουσικές γνώσεις αλλά ψέλνουν απλά
και λιτά.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές
φορές η εκκλησιαστική κοινότητα συμμετέχει περισσότερο προσευχητικά όταν στο
αναλόγιο ανέβει κάποιος άνθρωπος που έχει πνευματική κατάσταση, κι ας μην τα
λέγει όλα καλά, κι ας έχει μία "συνηθισμένη" φωνή.
Είναι η Χάρις του Θεού που ποτίζει την μελωδία του. Είναι η Χάρις
του Θεού που νιώθεις πνευματική ευφορία όταν ακούς να ψέλνει ένας λαϊκός ή
μοναχός που πλησιάζει το αναλόγια με φόβο Θεού, που προσπαθεί να ζει με τον
Ευαγγελικό Λόγο.
Η εκκοσμίκευση μέσα στην Εκκλησία είναι μια μεγάλη πληγή. Είτε
αυτή λέγεται: ιερατικά άμφια, διακόσμιση Ναών, λατρευτικές τελετές που καταντούν
κοσμικές φιέστες, ιεροψάλτες-τραγουδιστές σε νυκτερινά κέντρα, κ.α.
Δεν θέλω να το παίξω
διδάσκαλος των ιεροψαλτών, μιας και τώρα κυρίως διακονώ την Εκκλησία ως ιερέας.
Όμως έχοντας ζήσει το αναλόγιο, έχοντας συναναστραφεί με καταξιωμένους
ιεροψάλτες (που κάποιοι έχουνε φύγει από την ζωή), νομίζω μπορώ ταπεινά να πω
(να παροτρύνω) ότι οι ιεροψάλτες, οι σύλλογοι ιεροψαλτών καλούνται να λάβουν
δράση ώστε η εκκοσμίκευση του αναλογίου να παύση να υφίσταται.
Δεν είναι δυνατόν κάποιος
ιεροψάλτης-πρωτοψάλτης, να απαντά στον προεστό της λατρευτικής σύναξης, που
ξεκάθαρα είναι ο λειτουργών ιερέας, ότι "εγώ κάνω κουμάντο στο αναλόγιο,
θα πω ότι θέλω, όπως το θέλω, όση ώρα θέλω". Το αναλόγιο είναι ένα κομμάτι
του Ναού, δεν μπορεί να δρα αυτόνομα. Ούτε ο πρωτοψάλτης είναι Δεσπότης της
λατρευτικής πράξης· είναι διακονητής.
Τέτοιες φαιδρές
καταστάσεις δείχνουν ότι ο συγκεκριμένος τύπος ιεροψάλτου δεν έχει συναίσθηση
που βρίσκεται, ποια είναι η θέση του...και φυσικά δείχνει ότι όχι μόνο
πνευματική κατάσταση δεν έχει, αλλά ούτε στοιχειώδη εκκλησιαστικό φρόνημα. Και
όλα αυτά διότι ο ιερέας αντιμετωπίζεται ως εχθρός, φανερώνοντας με το σκεπτικό
του το πόσο πάσχει αυτός ο άνθρωπος που υμνεί με το στόμα του το Θεό, από
εγωπάθεια και οίηση.
Δεν είναι δυνατόν ο
ιεροψάλτης να απαιτεί συγκεκριμένο "τόνο" από τον ιερέα και να του
τον δίνει, κι αν ο ιερέας δεν "κτυπήσει σωστά" ο ιεροψάλτης να
νευριάζει. Δεν βρισκόμαστε αγαπητοί μου στο Ναό για να λόγους ορθοφωνίας αλλά
για να λάβουμε Χάρη Θεού δια των Μυστηρίων.
Δεν συμφωνώ καθόλου με την
τακτική κάποιων που επειδή και μόνο έχουνε μεράκι να διακονήσουν σε αναλόγιο,
ανεβαίνουν πάνω και ανοίγουν το στοματάκι τους και βγαίνουν από εκεί μέσα
“άρρητα ρήματα”. Φυσικά και αυτό δεν είναι σωστό να γίνεται. Άλλο τι θέλω να
κάνω και άλλο να μπορώ να το κάνω. Πρέπει να έχουμε την διάκριση να ξέρουμε τις
δυνατότητές μας. Βεβαίως λόγω έλλειψης σωστών ιεροψαλτών τα αναλόγια ειδικά τις
καθημερινές ή σε διάφορα χωριά γεμίουν με τέτοιους ανθρώπους που για λόγους
οικονομίας εξυπηρετούν την λατρεία.
Τι να κάνει ο
ιερέας-προϊστάμενος όταν κάποιος σωστός ιεροψάλτης ζητά ένα υπέρογκο χρηματικό
ποσό για να έρχεται μια φορά την Κυριακή και ο Ναός αδυνατεί οικονομικά; Θα
αρκεστεί στον συνταξιούχο που το είχε μεράκι και έρχεται και αφιλοκερδώς (με
ότι αυτό συνεπάγεται).
Φυσικά λοιπόν και παίζει
ρόλο η ορθοφωνία, η μουσική κατάρτιση όλων όσων παίζουν κάποιο ρόλο μέσα στην
λατρευτική πράξη (ιεροψάλτες, αρχιερείς, ιερείς, διάκονοι), όμως κι αν γίνονται
κάποια λάθη δεν χάθηκε και ο κόσμος. Μας εμπαίζει ο διάβολος, δεν το
καταλαβαίνουμε; Ασχολούμαστε με το ποιο μουσικό μάθημα θα πούμε, πώς θα
εκτελέσω τα "πληρωτικά", πόσα "γυρίσματα" θα κάνω, και ο
Χριστός πουθενά, η προσευχή πουθενά.
Λέμε πολλά "Κύριε ελέησον" σύμφωνα με το μουσικό
κείμενο, όμως ούτε ένα "Κύριε ελέησον" δεν βγαίνει από την καρδιά
μας.
Δόξα τω Θεώ, υπάρχουν και
ιεροψάλτες που αγαπούν αυτό που κάνουνε, και το κάνουμε συνειδητά, υπεύθυνα,
ταπεινά, με εκκλησιαστικό φρόνημα, έχοντας μια ζωή που μοσχοβολά θυμίαμα. Και
αυτό βγαίνει και στο ψάλσιμό τους, το βλέπεις με το πως στέκονται στο αναλόγιό
τους, πως κινούνται μέσα στο Ναό, στην καθημερινότητά τους.
Είναι αυτοί οι ιεροψάλτες
που με το μειλίχιο ύφος τους, με την ανοικτή καρδιά τους προσελκύουν και νέα
παιδιά στο αναλόγιο. Και γεμίζουν τα αναλόγια με παιδικές φωνές που μαθητεύουν
κυρίως μέσα στην λατρεία και όχι μόνο στα θρανία των ωδείων. Η Βυζαντινή
μουσική σπουδάζεται πάνω στο αναλόγιο.
Ελπίζω να μην δημιούργησα
σκάνδαλο με τα γραφόμενά μου. Απλά ήθελα να τονίσω τον σημαντικότατο ρόλο των
ιεροψαλτών μέσα στην λατρευτική ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας. Μπορούν να
κάνουν μεγάλο καλό αλλά και να βλάψουν. Μπορεί το αναλόγιο να γίνει ο οδός της
προσωπικής τους σωτηρίας τους ή της απώλειάς τους.
Μακάρι όλοι μας να καταλάβουμε γιατί βρισκόμαστε μέσα στην
Εκκλησία. Και ο λόγος αυτός είναι για να βρούμε τον Χριστό, όχι για να πιάσουμε
κάποια θέση, όχι για να κτίσουμε ένα καλό όνομα, ούτε για να αναδειχθούμε
κοινωνικά.
Είτε είσαι ιεροψάλτης, είτε
κληρικός δεν πρέπει να ξεχνάς γιατί βρίσκεσαι μέσα την Εκκλησία. Το ότι
βρίσκεσαι στην Εκκλησία δεν σημαίνει ότι ό,τι κάνεις είναι σωστό και θα σωθείς.
Διότι η πρόθεσή μας, τα κριτήρια με τα οποία κάνουμε κάτι θα κρίνει και το εσχατολογικό
αποτέλεσμα των πραξεών μας. Μακάρι τα κίνητρά μας να είναι αγαθά, καλοπροαίρετα
και θεμελιωμένα πάνω σ' αυτήν την ιερή αγωνία μας: να ευαρεστούμε τον Χριστό
μας και όχι τους κόλακες, τον κόσμο, τα πλήθη.
Ας το θυμόμαστε όλοι μας: μπορεί να ερμηνεύεις απίστευτα καλά
κάποιο δύσκολο βυζαντινό μάθημα, μπορεί να έχεις απίστευτα καλή φωνή· χωρίς
υπακοή και ταπείνωση, χωρίς υπομονή και διάκριση, χωρίς συγχωρετικότητα και
αγάπη, δεν σώζεσαι.
Εάν οι μουσικές μου γνώσεις γίνονται αιτία να χάνω τον Χριστό μου,
να τα βράσω όλα. Καλύτερα να μην ξαναψάλλω ποτέ, παρά να χαθώ αιώνια.
π.Παύλος
Παπαδόπουλος