Η σημερινή Κυριακή θεωρείται γιορτινή μέρα και είναι αφιερωμένη στους Άγιους Πάντες. Δηλαδή σε όλους τους Αγίους της Εκκλησίας μας, επώνυμους και ανώνυμους, γνωστούς και άγνωστους, λόγιους και απαίδευτους, γέροντες, νέους και μικρά παιδιά, εγγάμους και αγάμους, άνδρες και γυναίκες. Παλαιότερα η γιορτή αυτή ήταν αφιερωμένη στη μνήμη όλων των Μαρτύρων, όλων εκείνων που έμειναν πιστοί ως το τέλος της ζωής τους, ομολόγησαν πίστη στο Χριστό και μαρτύρησαν. Όλοι οι Άγιοι θεωρούνταν παράλληλα και μάρτυρες, ένας πολύ ενδιαφέρον συνδυασμός αγιότητας και μαρτυρίου.
Αυτή η σύνδεση αναζήτησης ποιότητας ζωής και απόφασης θυσίας του εαυτού μας, μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε το ουσιαστικότερο νόημα της ημέρας και της σημερινής ευαγγελικής περικοπής, που η Εκκλησία επέλεξε να ακούσουμε και να γιορτάσουμε. Όπως ο Ιησούς Χριστός ήρθε από αγάπη προς τον άνθρωπο, κήρυξε και δίδαξε ένα νέο ήθος ζωής και μια νέα αντίληψη των ανθρωπίνων πραγμάτων, αλλά παράλληλα για χάρη της ανθρωπότητας ήρε τον σταυρό του και θυσιάστηκε, συνεπής προς αυτά που ευαγγελιζόταν, όμοια και οι άγιοι και οι μάρτυρες της πίστεως έγιναν μιμητές του Κυρίου. Ακολουθώ τον Ιησού υπό μία έννοια σημαίνει σηκώνω και εγώ τον δικό μου σταυρό. Η άρση του σταυρού είναι αποτέλεσμα συνέπειας και πιστότητας. Οι άγιοι και οι μάρτυρες, λοιπόν, συνεχίζουν τη μαρτυρική πορεία της Εκκλησίας ανά τούς αιώνες.
Η ιστορία της Εκκλησίας, κατά συνέπεια, δεν είναι άσκηση
δύναμης και εξουσίας, ούτε επιδίωξη δόξας και θριάμβου. Όταν μιλούμε για
χριστιανική εποποιία ουσιαστικά εννοούμε ιστορία αγιαστικής συνέπειας και
θυσιών. Ίσως κάποτε οι θυσίες συσχετίζονταν με βίαιους διωγμούς, με φριχτά
σωματικά μαρτύρια, με απώλεια της ίδιας της ζωής. Σήμερα τα πράγματα είναι πιο
ήπια, πιο εξευγενισμένα και πολιτισμένα. Όμως το μήνυμα της άρσης του σταυρού
παραμένει, ως αξίωμα συνέπειας και πιστότητας, έστω με διαφορετικές μορφές, ενός
σύγχρονου κόσμου με εκσυγχρονιστικές μεθόδους βίας και ανελευθερίας.
Στο ευαγγελικό Ανάγνωσμα έχουμε μια σταχυολόγηση από το
κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο μερικών στοιχείων που φωτίζουν το θέμα της θυσίας και
του μαρτυρίου και συσχετίζουν την άρση του σταυρού με ενέργειες και αποφάσεις
καθημερινής βίωσης της πίστεως και εμπειρίας σχέσεώς μας με τους άλλους
ανθρώπους, οικείους ή και ξένους ακόμη.
1. Η άρση του σταυρού ως ομολογία πίστεως
Αίρω, σηκώνω το δικό μου προσωπικό σταυρό, σημαίνει
ομολογώ πίστη μέσα στον κόσμο που ζω. Αναγνωρίζω, ομολογώ και κοινοποιώ τη
σχέση μου με το Χριστό, με κάθε απλότητα και σαφήνεια. Δεν διστάζω και δεν
δυσκολεύομαι να προβάλω τις αξίες μου και τις αρχές μου, που ξεπηδούν από τη
σχέση μου και την κοινωνία με τον Χριστό και την Εκκλησία.
Σε αυτή τη σχέση και τήν ομολογία υπάρχει πλήρης
διαφάνεια. Το Ιερό Ευαγγέλιο, αναφέρει ότι διά των έργων μας και των
καθημερινών πράξεών μας θα μας αναγνωρίσει και ο Κύριος ως δικούς του και θα
μας παρουσιάσει ενώπιον του ουράνιου Πατέρα. Φαίνεται, ότι υπάρχει οργανική και
λειτουργική σχέση μεταξύ της δικής μας ομολογίας και της εσχατολογικής
αναγνώρισης. Η άρνησή μας από το Χριστό, κατά την έσχατη κρίση, είναι
επακόλουθο της δικής μας τωρινής άρνησης.
Η άρση του σταυρού και η απόφαση της θυσίας δεν είναι μια
αρνητική έννοια, έστω και αν συνεπάγεται επιμέρους θυσίες και απώλειες. Έχει
και το θετικό στοιχείο. Ομολογώ πίστη σημαίνει προηγουμένως κοινωνία και
άγαπητική σχέση. Πρόκειται για μια αξιολόγηση της ζωής μας, με βάση την αγάπη
και την απαίτηση μιας ποιοτικής πνευματικής σχέσης ζωής. Αγαπώ κάποιον και
θυσιάζω τα πάντα για να διατηρήσω αυτή τη σχέση.
Μια βαθιά αγάπη και μια ουσιαστική σχέση ικανώνει τον
άνθρωπο σε διάφορες μορφές θυσίας, ακόμη και σε υπέρβαση των βιολογικών και
κοινωνικών συσχετισμών. Όπως η συζυγική σχέση και η αγάπη δύο προσώπων δίνει τη
δύναμη να απομακρυνθεί κάποιος από τους φίλους του, τους συγγενείς και τους
γονείς ακόμη, όμοια παρουσιάζεται αποφασιστική και η πνευματική σχέση με το
Θεό. Και αυτό δεν είναι αρνητικό. Είναι μια θετική στάση ζωής, μια γόνιμη και
ουσιαστική απόφαση, ποιοτικής προσωπικής δημιουργίας, ωρίμανσης και άνδρωσης.
2. Άρση του σταυρού σημαίνει μαθητεία.
Η άρση του σταυρού και η απόφαση για θυσίες στη ζωή, δεν
είναι μια τεχνική έννοια και μια καθηκοντολογία εφαρμογής κάποιων κανόνων και
εντολών. Στη θυσία και στο μαρτύριο δεν χωρούν αυτά. Πρόκειται για μύηση σ’ ένα
τρόπο ζωής. Είναι μια πραγματική μαθητεία. Ο μαθητής δεν ακούει απλώς μερικά
μαθήματα και δεν πρέπει να μπαίνει στην τεχνική και στην κανονιστική διαδικασία
της μαθητείας, αλλά πρέπει να μυείται στη ζωή της παιδείας και της γνώσης. Ο
δάσκαλος του αποκαλύπτει μαζί με τις αλήθειες κι ένα νέο τρόπο ζωής. Στοχεύουν
και οι δύο μαζί να φτάσουν σε μια ποιότητα ζωής υψηλών προδιαγραφών και
απαιτήσεων.
Όμοια και ο πιστός λειτουργεί ως μαθητής του Χριστού και
μυείται στη θυσιαστική πορεία του σταυρού. Και αυτό δεν έχει μόνο την αρνητική,
τη θυσιαστική έννοια. Έχει και την θετική πλευρά. Έχει τη μαγεία της
συμπόρευσης, τη μυσταγωγία της κοινωνίας και την πληρότητα της συσταύρωσης μετά
του Χριστού. Η θυσία και το μαρτύριο δεν θα είχαν κανένα νόημα εάν δεν ήταν
έκφραση της μαθητείας μας στη ζωή του Χριστού. Ένα είδος μίμησης του Χριστού.
Έτσι, άρση του σταυρού σημαίνει δύναμη και δυνατότητα
απώλειας «της ζωής μας». Σημαίνει να μπορείς να θυσιάζεις την ατομική σου
καθημερινότητα, τις προσωπικές σου προτιμήσεις, τις οποιεσδήποτε ψευδαισθήσεις
που έχουμε για τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Το ιερό Ευαγγέλιο, μας λέει, μόνο
όποιος έχει τη δύναμη «να χάσει τη ζωή του» αυτός θα τη βρει σε μια
ουσιαστικότερη μορφή. Μόνο ο σπόρος που πέφτει στη γη χάνεται και «πεθαίνει»,
αυτός θα δώσει βλαστό και πολλαπλάσιο καρπό. Διαφορετικά θα ξεραθεί και θα
πεθάνει πραγματικά. Μόνο όταν δίνεις και δίνεσαι ανθοφορείς και καρποφορείς.
Συνήθως κλεινόμαστε στον εαυτό, γινόμαστε δέσμιοι των
συνηθειών μας, υπάκουμε στα συμφέροντα μας και πειθαρχούμε στους κοσμικούς και
κοινωνικούς συσχετισμούς. Με άλλα λόγια γινόμαστε δέσμιοι ενός απαιτητικού
βιολογικού κύκλου ζωής. Λειτουργούμε απλά ως τα άλογα ζώα. Και δεν έχουμε τη
συνείδηση ότι καλούμαστε για μια έλλογη ζωή, μια ζωή γνώσης, σοφίας και χάρης.
Ο άνθρωπος, ασφαλώς, είναι ένα ιστορικό και βιολογικό όν, ένα κτιστό ζώο της
φύσης και της πλάσης, αλλά που ο προορισμός του είναι να γίνει «ζώον
θεούμενον», όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και
Ναζιανζινός.
3. Το σύμβολο του σταυρού
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ιερών
συμβόλων με βαθύτατη θεολογική σημασία. Το σύμβολο «της αμπέλου, του αμνού, του
άρτου, του ύδατος, του ιχθύος». Υπέρτατο, όμως, σύμβολο είναι εκείνο του
σταυρού. Πριν τη σταύρωση του Χριστού ήταν σύμβολο ντροπής και αισχύνης,
σύμβολο ατιμωτικού θανάτου. Και τώρα γίνεται σύμβολο θυσίας, τιμής και δόξας.
Σύμβολο εξιλαστήριου θυσίας και λυτρωτικής πράξεως.
Ο σταυρός του Χριστού πλέον δεν είναι ένα απλό θρησκευτικό
έμβλημα και πολύ περισσότερο δεν είναι ένα κόσμημα. Θα λέγαμε, πως δεν είναι
ούτε ένα ιερό θρησκευτικό σύμβολο. Αλλά είναι ένας τρόπος ζωής. Πρόσκληση
θυσίας και μαρτυρίου. Δύναμη κατατρόπωσης των δυνάμεων του σκότους και της
αμαρτίας.
Με τη ρεαλιστικότατα του σταυρού υπερβαίνεται η
εγωκεντρικότητα και η ατομικότητα, παρακάμπτεται η τάση της προσωπικής
ωφελιμότητας. Μπαίνει κανείς στη λογική της προσφοράς και της θυσίας.
Γύρω μας συχνά βλέπουμε να καταπατούνται οι πνευματικές
αξίες, οι άνθρωποι να ενεργούν εγωιστικά και συμφεροντολογικά. Η θυσία
θεωρείται μωρία. Αυτοί που δεν είναι επιθετικοί και δεν διεκδικούν το προσωπικό
τους συμφέρον χαρακτηρίζονται αδύναμοι και ανόητοι. Έξυπνοι είναι οι
τυχοδιώκτες, που πλουτίζουν και κυριαρχούν εις βάρος των άλλων. Πράγματι, σε
κάθε εποχή, αλλά ιδιαίτερα σήμερα, που ιδανικό είναι ο εύκολος πλουτισμός και η
εξαπάτηση των άλλων, χρειάζεται ηρωισμός και πνεύμα σταυρού για να εμμένεις
στις αξίες της ζωής και να ενεργείς έντιμα και ιπποτικά. Όταν οι άλλοι σε
υποβλέπουν και προσπαθούν να σε ταπεινώσουν και να σε εξαπατήσουν κι εσύ σεμνά
και ταπεινά ενεργείς με κριτήριο τη χριστιανική αγάπη, ουσιαστικά σηκώνεις κι
εσύ το δικό σου σταυρό.
Η αγάπη προς το Χριστό εκφράζεται διά μέσου της αγάπης
προς τους άλλους. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. Αν η αγάπη μας προς τον Χριστό
περνούσε από τον δρόμο του Θεού, τότε τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα και πιό
ανώδυνα. Θα ήταν μια δοξοποιητική αγάπη. Όταν όμως καλείσαι να αγαπήσεις
κάποιους που δεν αξίζουν όχι μόνο την αγάπη αλλά και την προσοχή σου, τότε
είναι ένας πραγματικός σταυρός. Μια αγάπη, φαινομενικά, ταπεινωτική και
εξουθενωτική.
Η αγάπη των Αγίων και Μαρτύρων προς τους διώκτες και τους
εναντίους καταξίωσε τη χριστιανική αγάπη στην ιστορία. Η αγάπη όλων των πιοτών
διά μέσου όλων των αιώνων, ακόμη και στις πιο ταπεινές και ασήμαντες
περιπτώσεις της ζωής, φανερώνει, ότι το ευαγγελικό μήνυμα δεν έμεινε κενός
λόγος και νεκρό γράμμα. Το ξύλο του σταυρού έγινε δέντρο ζωής. Ο σταυρός και ο
εσταυρωμένος Ιησούς παραμένει σημείο αναφοράς και κριτήριο ποιότητας της
πνευματικής μας συνέπειας. Το σύμβολο του σταυρού έμπνευση και δύναμη ζωής για
όλους μας.
Το ευαγγελικό Ανάγνωσμα προσπαθεί να προβάλει μια παράδοξη
λογική. Όλοι οι δάσκαλοι και οι κήρυκες διαφόρων ιδεολογιών και διαφόρων
πολιτικών και κοινωνικών αντιλήψεων επαγγέλλονται πάντοτε αγαθά και πλούτη. Οι
υποσχέσεις είναι κύριο χαρακτηριστικό προσέλκυσης ακολούθων και οπαδών. Ο
Χριστιανισμός και σ’ αυτό το σημείο διαφοροποιείται. Αντί υποσχέσεων προτείνει
θυσίες. Έμβλημα δεν είναι η ισχύς και η δύναμη, αλλά ο σταυρός και η θυσία.
Μέσα σ’ αυτή τη λογική, αντιλαμβανόμαστε, γιατί οι
ακόλουθοι του Ιησού δεν είναι οπαδοί και ούτε στελέχη ενός κοσμικού οργανισμού,
αλλά πιστοί και μέλη ενός αγίου και ενιαίου σώματος της Εκκλησίας προς διακονία
όλων των ανθρώπων.
(Γ.Π.Πατρώνου, Ομοτιμ.-Καθηγητού Παν/μίου Αθηνών, «Κήρυγμα
και Θεολογία», τ. Β΄)