Ομιλία περί του
Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στο Αρχονταρίκι του Ι. Ν. Αγίου Αντωνίου
Θεσσαλονίκης (1999)
«Κρίνεται η Ελλάδα·
το πέρασμά μας στο 2000 μας κρίνει … όλα αυτά μυρίζουν θάνατο»
(Ακούστε την ομιλία
στο τέλος του κειμένου)
Την Κυριακή, 14 Νοεμβρίου του
1999, ανήμερα της μνήμης του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου
Θεσσαλονίκης, ο οσιολογιώτατος Γέρων Μωϋσής Αγιορείτης, προσκεκλημένος από τον
Πρωτοπρεσβύτερο π. Θεόδωρο Ζήση στο Αρχονταρίκι του Ιερού Ναού του Αγίου
Αντωνίου Θεσσαλονίκης, απευθύνει σύντομο λόγο μετά τη Θεία Λειτουργία. Ο λόγος,
πέραν της αναπτύξεως της σπουδαιότητος του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά για την
Ορθοδοξία, είναι σημαντικός και διότι «προφητικώς» και αγιοπατερικώς μέμφεται
την επίδοση πανδήμου της Ελλάδος στο Χρηματιστήριο και την – αναμενόμενη τότε
ένταξη της Ελλάδος στην ΟΝΕ· όπως χαρακτηριστικώς λέγει ο Γέρων Μωϋσής: «παρά
τις πολλές δυσκολίες και τα προβλήματα η Ελλάδα και σήμερα παράγει Αγίους και
ήρωες· αυτή είναι η παραγωγή της Ελλάδος. Ε, αυτή την παραγωγή εμείς δεν την
εκτιμάμε, δεν εντρυφάμε σε αυτήν, δεν την πιστεύουμε, δεν την ζούμε!
… Σήμερα το όνειρο της Ελλάδος ολοκλήρου είναι η ένταξή μας στην ΟΝΕ· δεν ακούς άλλη συζήτηση, σε όλη την Ελλάδα αυτό είναι … Καταλαβαίνετε ποιά είναι η εκτροπή, ε, η εκτροπή; … Η φιλοχρηματία, η φιληδονία και η φιλοδοξία είναι σε φλεγμονή. Κρίνεται η Ελλάδα· το πέρασμά μας στο 2000 μας κρίνει. Θα ζήσουμε η δεν θα ζήσουμε; Διότι όλα αυτά μυρίζουν θάνατο. Δεν μυρίζουν ζωή, δεν μυρίζουν Χριστό!» (33’30’’ και εξής).
… Σήμερα το όνειρο της Ελλάδος ολοκλήρου είναι η ένταξή μας στην ΟΝΕ· δεν ακούς άλλη συζήτηση, σε όλη την Ελλάδα αυτό είναι … Καταλαβαίνετε ποιά είναι η εκτροπή, ε, η εκτροπή; … Η φιλοχρηματία, η φιληδονία και η φιλοδοξία είναι σε φλεγμονή. Κρίνεται η Ελλάδα· το πέρασμά μας στο 2000 μας κρίνει. Θα ζήσουμε η δεν θα ζήσουμε; Διότι όλα αυτά μυρίζουν θάνατο. Δεν μυρίζουν ζωή, δεν μυρίζουν Χριστό!» (33’30’’ και εξής).
Περίληψη της ομιλίας
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς δεν είναι πρωτότυπος στη
διδασκαλία του, αλλ’ αντιθέτως η διδασκαλία του αποτελεί συμπύκνωση της
προγενέστερης θεολογίας· επίσης, ήταν κάτοχος πλουσιωτάτης παιδείας, κληρονόμος
δε και οικογενειακής αρετής. Παρά ταύτα ο Άγιος δεν ήλθε στο Άγιον Όρος για να
γίνει διδάσκαλος, αλλά μαθητής· ήταν οι ανάγκες της εποχής του που οδήγησαν στο
να γίνει διδάσκαλος και πρόμαχος της Ορθοδοξίας.
Εμείς συνήθως συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με την ολοφάνερη αμαρτία και όχι με τους Αγίους, όπως είναι το πρέπον. Όμως το άκτιστον φως οράται μετά τη συναίσθηση του εσωτέρου σκότους μας. Ένα από τα ωραιότερα έργα του, το «Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων», ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς το έγραψε στη φυλακή· αυτό αποδεικνύει ότι η ησυχία είναι τροπική και εσωτερική, αλλά όχι τοπική. Το ίδιο έγινε και με το σύγγραμμά του «Προς Ξένην Μονάζουσαν»· ο Άγιος γρηγόριος ήταν πάντοτε και παντού Μοναχός. Ακόμη και στη φυλακή όπου τον έκλεισαν οι εξισλαμισθέντες Χιόνες.
Εμείς συνήθως συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με την ολοφάνερη αμαρτία και όχι με τους Αγίους, όπως είναι το πρέπον. Όμως το άκτιστον φως οράται μετά τη συναίσθηση του εσωτέρου σκότους μας. Ένα από τα ωραιότερα έργα του, το «Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων», ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς το έγραψε στη φυλακή· αυτό αποδεικνύει ότι η ησυχία είναι τροπική και εσωτερική, αλλά όχι τοπική. Το ίδιο έγινε και με το σύγγραμμά του «Προς Ξένην Μονάζουσαν»· ο Άγιος γρηγόριος ήταν πάντοτε και παντού Μοναχός. Ακόμη και στη φυλακή όπου τον έκλεισαν οι εξισλαμισθέντες Χιόνες.
Χωρίς τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά θα ήταν πολύ
διαφορετική η Εκκλησία σήμερα, θα ήμασταν δυτικοί, Προτεστάντες, μπολιασμένοι
με ουμανισμό. Είναι σπουδαίος ο Άγιος Γρηγόριος και κατατάσσεται ιεραρχικώς
μαζί με τους Τρεις Ιεράρχες. Το μήνυμά του είναι σπουδαίο, ότι δηλαδή εμείς οι τιποτένιοι
άνθρωποι μετέχουμε στις άκτιστες ενέργειες του Θεού, ο Οποίος γίνεται για μας
τα πάντα. Ταπεινώθηκε ο Θεός για να ανυψωθεί ο άνθρωπος. Αν όμως δεν είχαν
αναφυεί προβλήματα, δεν θα ήταν γνωστός ο Άγιος Παλαμάς· η νίκη του Παλαμά
είναι και νίκη του Αγίου Όρους, των αφανών Πατέρων και της Παραδόσεως τους. Η
γνώση του Παλαμά δεν τον έκανε υπερήφανο, αλλά υπομονετικό και ταπεινό, και
αυτός την έθεσε στην υπηρεσία της Εκκλησίας. Η Παναγία του εδίδαξε την
Θεολογία. Χάρις σ’ αυτόν δε, οριοθετήθηκε και επισημοποιήθηκε η ήδη
προϋπάρχουσα διδασκαλία του Ησυχασμού. Το Ευαγγέλιο και η Εκκλησία είναι
ησυχαστικά και λοιπόν πρέπει και εμείς να ησυχάζουμε, βλέποντας τον εαυτό μας,
πρέπει να γίνουμε μικροί και ταπεινοί Ησυχαστές. (τα ως άνω έως το 00.17.58)
1η Ερώτηση (π. Θεοδώρου Ζήση): Περί της
διαφοροποιήσεως των κοσμικών και των Μοναχών στην άσκηση της νοεράς προσευχής·
σχετικό περιστατικό του Ιώβ του Ησυχαστού στο Βίο του Αγίου Γρηγορίου (00:18:00
– 00:18:59)
Απάντηση: Υπάρχει περιστατικό με γυναίκα
που προσευχόταν «μόνο» 7 ώρες την ημέρα (όπως λέγει σε γράμμα της προς τον
Γέροντα Παΐσιο)· δεν υπάρχει άλλο Ευαγγέλιο για τους κοσμικούς και άλλο για
τους Μοναχούς· βεβαίως, δεν μπορεί και δεν πρέπει απολύτως να μεταφερθεί η
μοναχική ζωή στον κόσμο, αλλά πρέπει όλοι να ασκούμε τη νοερά και αδιάλειπτη
προσευχή. Η σημασία της προσευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με» είναι
μεγίστη. Το φόρεμα της προσευχής είναι η ταπεινή συναίσθηση της γυμνότητάς μας.
Η συστηματική εξάσκηση της προσευχής απαιτεί οπωσδήποτε και έμπειρο οδηγό.
(00:19:01 – 00:24:04)
2η Ερώτηση: Πέραν της πολεμικής κατά του
Βαρλαάμ του Καλαβρού, ο Άγιος Γρηγόριος έκανε πολεμική και κατά του Ισλάμ· ποιά
είναι η σημασία της για τους διαθρησκειακούς διαλόγους; (00:24:05 -00:25:00)
Απάντηση: Δεν είμαστε κατά των διαλόγων οι
Ορθοδοξοι, ούτε τους φοβόμαστε. Όμως, στις εργασίες των διαλόγων επεισέρχεται
συγκρητισμός, σύγχυση· πρέπει να γίνονται οι διάλογοι εν αγάπη, αλλά και εν
ειλικρινεία. Όταν δεν έχουμε οι Ορθόδοξοι βίωμα της Αληθείας,τότε και προς τους
ετεροθρήσκους και τους ετεροδόξους αισθανόμαστε μειονεκτικά· είναι λάθος! Δεν
μισούμε κανέναν, αλλά δεν βοηθούμε τους άλλους, όταν λόγω χλιαρότητος δεν
ομολογούμε την Αλήθεια. Χρειάζεται βιωματική πίστη, ακόμη κι αν λείπει η
θεολογική γνώση. Οι σύγχρονοι όσιοι Γεροντάδες ήταν «παλαμικοί», εφαρμόζοντας
την διδασκαλία του Αγίου Παλαμά. ακόμη κι αν ενδεχομένως δεν μπορούσαν να την
αναπτύξουν διδακτικά. Βίωμα = καθαρότητα. Ο Άγιος Γρηγόριος μιλούσε με αγάπη,
αυστηρότητα και ειλικρίνεια, χωρίς να αφήνει περιθώρια παρανοήσεως ότι οι και
οι αντίπαλοί του έχουν δίκαιο. Τότε είχε παρασυρθή μέρος της Εκκλησίας.
Ιεράρχες φυλάκισαν τον Άγιο Γρηγόριο. Οι διάλογοι λοιπόν πρέπει να γίνονται με
προσοχή· είναι αμάρτημα και μέγα λάθος οι συμπροσευχές με ετεροθρήσκους, διότι
αμβλύνεται το ορθόδοξο αισθητήριο του απλού Ποιμνίου της Εκκλησίας (00:25:02 –
00:30:24)
3η Ερώτηση: Περί της εν τη πράξει
προσεγγίσεως με τους ετεροθρήσκους χάριν δήθεν προσελκύσεως, πόσο επικίνδυνη
είναι; (00:30:25 – 00:31:34)
Απάντηση: Υπάρχει πρόβλημα, ιδιαιτέρως στην
ορθόδοξη διασπορά του εξωτερικού, όπου γίνονται και μεικτοί γάμοι με
ετεροθρήσκους και όπου δεν υπάρχει σταθερή πίστη στα Δόγματα της Εκκλησίας·
απαιτείται φωτισμός για τη διόρθωση της καταστάσεως αυτής και την ορθή
ομολογία. Δεν είναι αγάπη όταν δεν βοηθούμε τον άλλο να βρει την Αλήθεια. Η
Ευρώπη προσδοκά από μας την πνευματικότητα, αλλά εμείς στην Ελλάδα απαλείψαμε
ακόμη και την αναφορά στο Θεό· τα τελευταία 80 χρόνια σε πολιτικό λόγο στην
Ελλάδα δεν έχει ακουσθεί η λέξη «Θεός» και – μολονότι παράγουμε Αγίους και
ήρωες – επιδιδόμαστε στα της Οικονομικής Νομισματικής Ενώσεως και στο
Χρηματιστήριο, το οποίο είναι πάνδημος τζόγος. Φιλοχρηματία, φιληδονία και
φιλοδοξία είναι σε φλεγμονή στην Ελλάδα. Το πέρασμά μας προς το έτος 2000 μας
κρίνει. Η Ελλάδα κρίνεται (00:31:35 – 00:35:34).
4η Ερώτηση: Περί των Γερόντων, αφού είναι
«οικίες» του Αγίου Πνεύματος, γιατί δεν προβάλλονται από την Παιδεία ως ένθεα
πρότυπα βίου; (00:35:36 – 00:37:23)
Απάντηση: Σημερα υπάρχει εσφαλμένη αγωγή,
επιδίωξη χρημάτων και ψευδαίσθηση ότι θα είμαστε πάντοτε επιτυχημένοι· απεργίες
γίνονται μόνο για αύξηση του μισθού και όχι για θέματα πολιτισμικού ήθους.
Χρειάζεται προσοχή έναντι του φαινομένου της γεροντολογίας· υπάρχει η ανάγκη
εντρυφήσεως στα πατερικά κείμενα, στα οποία οφείλεται και η εμφάνιση Γερόντων·
πρέπει ακόμη να διατηρείται η πνευματική ασφάλεια και η αφάνεια των Αγίων,
πρέπει δηλαδή αυτοί να είναι κρυμμένοι και εμείς πρέπει να τους αναζητούμε.
Βέβαια, είναι λάθος του κόσμου ότι δεν τιμά τους Αγίους, αλλά τους «αστέρες». Η
αλήθεια όμως τελικώς θα επικρατήσει, διότι η δύναμη του Πνεύματος δεν είναι με
τους αριθμούς. (00:37:24 – 00:46:14)
Ακούστε
εδώ την ομιλία