Ο συντάκτης των FT, Πίτερ Σπίγκελ, δημοσιεύει ότι δύο
ημέρες πριν τις εκλογές του Ιουνίου του 2012 (15/6), ο διοικητής της Τράπεζας
της Ελλάδας, Γ. Προβόπουλος, ενημερώθηκε ότι εκείνη την ημέρα οι Έλληνες είχαν
τραβήξει από τις τράπεζες περισσότερα από 3 δισ. ευρώ (1,5% του ΑΕΠ).
"Ήταν ζήτημα ημερών. Μία ολοκληρωτική τραπεζική κρίση
θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει", λέει ο κ. Προβόπουλος.
Σε αυτή την
περίπτωση, οι τράπεζες της χώρας θα έμεναν χωρίς χαρτονομίσματα μέσα σε μία ή
δύο ημέρες...
Το δημοσίευμα των FT σημειώνει ότι την ίδια στιγμή, μία
ομάδα 25 αξιωματούχων της ΕΕ και του ΔΝΤ (σε υποομάδες στην Επιτροπή στις
Βρυξέλλες, στην ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη και στο ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον) επεξεργαζόταν
πλήρες σχέδιο για την ανοικοδόμηση των ελληνικών οικονομικών και
χρηματοοικονομικών υποδομών στην περίπτωση εξόδου από το ευρώ.
Η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά είναι ότι η ομάδα αυτή
εκπονούσε το έργο της επί μήνες χωρίς η Αθήνα να έχει καμία γνώση για την
παρουσία και τη δράση της.
Το μυστικό σχέδιο
ήταν γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ως "Πλάνο Ζ".
Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι αξιωματούχοι που εργάστηκαν
στο συγκεκριμένο απόρρητο σχέδιο υποστηρίζουν ότι δεν αφορούσε σε έναν οδικό
χάρτη για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, αλλά ακριβώς το αντίθετο.
Φοβούνταν ότι το "Grexit" θα σπείρει τον όλεθρο
στις ευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές αγορές, προκαλώντας "bank runs" και
σε άλλες ανίσχυρες οικονομίες της ευρωζώνης, εγείροντας ταυτόχρονα ερωτήματα
για το ποια θα είναι η επόμενη χώρα που θα ακολουθήσει την Ελλάδα.
Ο Πέτερ Σπίγκελ αναφέρει ότι από τις αρχές του 2012 πολλοί
από τους αξιωματούχους της ευρωζώνης και του ΔΝΤ εκτιμούσαν ότι είναι ανεύθυνο
το να μην υπάρχει προετοιμασία για το ενδεχόμενο μίας ελληνικής εξόδου.
"Πάντα λέγαμε ότι είναι σκοπός μας να τους κρατήσουμε
μέσα", λέει ένας από τους επιτελείς της μυστικής ομάδας. Και προσθέτει:
"Είναι μηδενική η πιθανότητα να φύγουν; Όχι. Εάν είσαι στο ΔΣ μίας
εταιρείας και έχεις μία πιθανότητα 10% να συμβεί κάτι τέτοιο, προετοιμάζεις τον
εαυτό σου".
Αφήστε έξω τους Έλληνες
Το εγχείρημα του "Πλάνου Ζ" άρχισε τον Ιανουάριο
του 2012, με εντολή του διοικητή της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, έχοντας ως
πρωταγωνιστές τέσσερα πρόσωπα:
Τον γερμανό Γιόργκ
Άσμουσεν από την ΕΚΤ
Τον αυστριακό Τόμας
Βίζερ του Euroworking Group
Τον ιταλό Μάρκο
Μπούτι της Κομισιόν
Τον δανό Πόουλ
Τόμσεν από το ΔΝΤ.
Οι προσπάθειες για αποφυγή κάθε διαρροής έφταναν στα άκρα
καθώς εάν γινόταν γνωστή η ύπαρξη αυτής της ομάδας θα αρκούσε για να προκληθεί
τέτοιος πανικός που θα τους ανάγκαζε να θέσουν το πλάνο τους σε εφαρμογή.
Για το λόγο αυτό κανένα έγγραφο του σχεδίου δεν
κυκλοφόρησε και κανένα email δεν εστάλη ανάμεσα στα μέλη της ομάδας αναφορικά
με το σχέδιο που επεξεργάζονταν.
Αξιωματούχος λέει στους FT: "Υπήρχε τείχος προστασίας
ακόμα και μέσα στους οργανισμούς μας. Ακόμα και ανάμεσα στα μέλη της ομάδας
υπήρχε προστασία".
Η απόφαση να μην συμπεριληφθούν έλληνες αξιωματούχοι
ελήφθη υπό το φόβο πιθανών διαρροών.
Μέρκελ- Μπαρόζο
Η προστασία από πιθανή διαρροή ήταν επιτυχής. Σε δείπνο
εργασίας ανάμεσα στον Μανουέλ Μπαρόζο, που γνώριζε το Πλάνο, και την Άνγκελα
Μέρκελ, στο Βερολίνο, δύο εβδομάδες πριν τις ελληνικές εκλογές, η καγκελάριος
ζήτησε τη διαβεβαίωση του προέδρου της Κομισιόν ότι το σχέδιο θα ήταν έτοιμο
στην περίπτωση που η Ελλάδα απέρριπτε το πρόγραμμα της τρόικας και ακολουθούσε
η έξοδος από το ευρώ.
Ο Μπαρόζο διαβεβαίωσε ότι το σχέδιο υπάρχει και
προθυμοποιήθηκε να τις το δείξει.
Η Μέρκελ δήλωσε ότι της αρκεί ο λόγος του, καθώς -σύμφωνα
με αξιωματούχους που παρίσταντο- εάν λάμβανε έγγραφα στα χέρια της, υπήρχε η
πιθανότητα -βάσει του γερμανικού νόμου- να ζητηθούν από τη γερμανική Βουλή.
Σε αυτή την περίπτωση, έαν διέθετε έγγραφα η καγκελαρία,
θα έπρεπε να τα αποκαλύψει.
Ένα επιχείρημα και
ένα σχέδιο
Οι FT δεν είχαν πρόσβαση στα έγγραφα του "Πλάνου
Ζ", οι υπάλληλοι ωστόσο που τα είδαν ανέφεραν ότι γινόταν η περιγραφή ενός
λεπτομερούς σεναρίου για το πώς θα δημιουργούταν ένα νέο χρηματοπιστωτικό
σύστημα από το μηδέν.
Στην Ουάσινγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ συνέταξαν ένα
πλέγμα δράσεων 20 σελίδων. Με βάση την εμπειρία τους σε τραπεζικές και
νομισματικές κρίσεις το πρόγραμμα περιλάμβανε δραστικά μέτρα όπως το κλείσιμο
όλων των ΑΤΜ και την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων για την πρόληψη της
μαζικής φυγής κεφαλαίων.
Στην ΕΚΤ αξιωματούχοι μελέτησαν την εμπειρία της
Αργεντινής στην έκδοση χρεογράφων αναγνώρισης οφειλής (IOUs) κατά τη διάρκεια
του 2001, δεδομένου ότι τα χαρτονομίσματα και κέρματα ευρώ που θα κυκλοφορούσαν
στην Ελλάδα δεν θα ήταν πλέον νόμιμο χρήμα.
Μεταξύ των επιλογών που εξετάσθηκαν ήταν η έκδοση
ελληνικών IOUs που θα άξιζαν περίπου το ήμισυ της αξίας των ευρώ.
Υπάλληλοι της ΕΚΤ εξέτασαν και τον τρόπο που ο
αμερικανικός στρατός εισήγαγε νέα δηνάρια στο Ιράκ το 2003, ωστόσο διαπίστωσαν
πως η υλικοτεχνική πρόκληση ήταν μεγάλη.
Η προσπάθεια των ΗΠΑ πήρε μόνο τρεις μήνες, αλλά
στηρίχθηκε από τις μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις του κόσμου.
Αντιθέτως η ικανότητα της Ελλάδας να εκτυπώσει χρήμα από
μόνη της ήταν περιορισμένη, καθώς μετά την εισαγωγή του ευρώ, η Αθήνα είχε
αναλάβει να εκδίδει μόνον χαρτονομίσματα των 10 ευρώ.
Εξίσου περίπλοκα ήταν τα "υδραυλικά" της
ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα, όπως και όλες οι άλλες χώρες της ευρωζώνης,
είναι συνδεδεμένη με ένα δίκτυο που ονομάζεται Target 2, ένα γιγαντιαίο σύστημα
που διαχειρίζεται η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες και καθιστά δυνατές
τις εμπορικές συναλλαγές.
Μόλις η Ελλάδα αποσυνδεόταν από το Target 2 δεν θα είχε
κανένα τρόπο να εκκαθαρίζει συναλλαγές, κάτι που θα οδηγούσε την οικονομία σε
στασιμότητα. Έτσι, το όλο σύστημα θα έπρεπε να ανακατασκευαστεί.
Την ίδια στιγμή δόθηκε βάρος στην νομοθεσία της ΕΕ και
ειδικά στο πώς θα μπορούσε μια περιχαρακωμένη οικονομία να εξακολουθεί να είναι
πλήρες μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, η οποία απαιτεί ελεύθερη ροή αγαθών.
Ομοίως εξετάσθηκε το ποιες νομικές αρχές να θέσπιζαν τους
ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων, αλλά και ποιοι αξιωματούχοι θα εμφανίζονταν στο
κοινό για να ανακοινώσουν το νέο καθεστώς στην Ελλάδα.
Για τους περισσότερους που εργάστηκαν για το έργο, το
"Πλάνο Ζ" ήταν περισσότερο ένα επιχείρημα παρά ένα σχέδιο δράσης.
Ήθελαν να αποδείξουν σε εκείνους που υποστήριζαν το Grexit ότι το έργο ήταν
"Ηράκλειο", κάτι από το οποίο δεν θα μπορούσαν να υπαναχωρήσουν όταν
διαπίστωναν πόσο δύσκολο θα ήταν να γίνει.
Το πολιτικό πλαίσιο
Το δημοσίευμα περιγράφει το πολιτικό πλαίσιο, τονίζοντας
πως την ίδια περίοδο που διεξάγονταν οι εκλογές στην Ελλάδα ο Νικολά Σαρκοζί
διεκδικούσε να κερδίσει την επανεκλογή του.
Το δημοσίευμα αναφέρει τα αποτελέσματα των εκλογών και την
έκπληξη που αυτά προκάλεσαν στην ελληνική πολιτική σκηνή και τη διεθνή κοινή
γνώμη.
Το δημοσίευμα παρουσιάζει δήλωση βετεράνου πολιτικού του
ΠΑΣΟΚ: "Δεν διαβάσαμε σωστά τι συνέβαινε στην ελληνική κοινωνία. Γνωρίζαμε
ότι υπήρχε πολλή οργή, αλλά ήμασταν απασχολημένοι με το πρόγραμμα διάσωσης και
θέλαμε να κάνουμε μια επιτυχία πιστεύοντας ότι η χώρα πρέπει να αλλάξει. Δεν
αντιληφτήκαμε -κανείς δεν το έκανε- πραγματικά την άνοδο της Χρυσής Αυγής, ούτε
τη θεαματική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε την κατάρρευσή μας".
Για ένα πρόσωπο δεν αποτέλεσε έκπληξη: Ήταν ο Λουκάς
Παπαδήμος, ο τεχνοκράτης πρωθυπουργός που είχε καταφέρει να κρατήσει τη χώρα
ενωμένη κατά τη διάρκεια της εξάμηνης διακυβέρνησης του. Φιλοξενεί δε
δηλώσεις του κ. Παπαδήμου ο οποίος αναφέρει ότι παρέμεινε στο γραφείο του το
βράδυ των εκλογών προκειμένου να προετοιμαστεί για το σοκ των αγορών.
Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, οι ελληνικές αρχές ανησυχούσαν
για τον άμεσο απόηχο των εκλογών και για το ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να
ξεφύγουν από τον έλεγχο αν τα κόμματα δεν ήταν σε θέση να σχηματίσουν κυβέρνηση
για εβδομάδες.
Ανησυχούσαν επίσης για το ενδεχόμενο μια νέα κυβέρνηση υπό
την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, ή ακόμη και της Νέας Δημοκρατίας, απέρριπτε τη συμφωνία
διάσωσης γεγονός που θα είχε ως αποτέλεσμα οι αρχές της ΕΕ να τραβήξουν την
πρίζα.
"Ο κίνδυνος ήταν ότι ο το εκλογικό αποτέλεσμα δεν θα
επέτρεπε τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης υποστηρικτικής στο νέο οικονομικό
πρόγραμμα", δήλωσε ο κ. Παπαδήμος.
Χωρίς επαναδιαπραγμάτευση
Οι FT αποκαλύπτουν ότι σε τηλεδιάσκεψη που είχαν οι επτά
Ευρωπαίοι ηγέτες με κατεύθυνση προς τη σύνοδο κορυφής της G20 στο Λος Κάμπος
του Μεξικού (Ιούνιο 2012) συμφώνησαν να επιμείνουν σε μια κοινή γραμμή: Θα
υπόσχονταν να στηρίξουν την Ελλάδα, αλλά μόνο αν τηρούνταν οι συνθήκες του
υφιστάμενου προγράμματος διάσωσης. Δεν θα υπήρχε επαναδιαπραγμάτευση.
Χωρίς χρηματοδότηση από το πρόγραμμα διάσωσης η Αθήνα δεν
θα ήταν πλέον σε θέση να πληρώσει το χρέος της, ενώ υπήρχε μπροστά της η λήξη
ομολόγου ύψους 3,1 δισ. ευρώ στις 20 Αυγούστου, μέρος του οποίου διακρατούσε η
ΕΚΤ.
To σενάριο της
ασύντακτης χρεοκοπίας
Μία "ασύντακτη χρεοκοπία (hard default)" -η
αποτυχία πληρωμένης ενός ομολόγου- θεωρείτο η πιθανότερη διαδρομή για την έξοδο
της Ελλάδας από το ευρώ- εάν δεν έμενε πλέον κανένας να δανείσει την Αθήνα, δεν
θα ήταν μόνο η κυβέρνηση που θα ξέμενε από χρήματα.
Εκείνη την περίοδο, οι ελληνικές τράπεζες βασίζονταν σε
έκτακτες χορηγήσεις από την Κεντρική Τράπεζα για να διατηρήσουν τη ρευστότητα
τους, καθώς οι ιδιώτες επενδυτές είχαν σταματήσει να δανείζουν.
Για να λάβουν τα δάνεια από την Κεντρική Τράπεζα, οι
ελληνικές τράπεζες θα έπρεπε να παράσχουν εγγυήσεις που περιελάμβαναν κρατικά
ομόλογα. Ωστόσο αυτά τα ομόλογα θα ήταν άνευ αξίας σε ενδεχόμενη χρεοκοπία,
συνεπώς η γραμμή δανειοδότησης από την Κεντρική Τράπεζα θα έκλεινε.
Χωρίς την έκτακτη ενίσχυση ρευστότητας, οι ελληνικές
τράπεζες θα κατέρρεαν. Χωρίς τράπεζες δεν υπάρχει οικονομία, λέει το ρεπορτάζ
των FT.
Αυτό -προσθέτει- δεν θα γινόταν σε ένα παραδοσιακό
νομισματικό σύστημα. Αλλά η Ελλάδα δεν διέθετε μία Κεντρική Τράπεζα με την
παραδοσιακή έννοια. Η Κεντρική της Τράπεζα βρισκόταν στη Φρανκφούρτη και ουδείς
μπορούσε να υποχρεώσει την ΕΚΤ να δανείσει τις ελληνικές τράπεζες.
Ο μόνος τρόπος επανεκκίνησης του τραπεζικού συστήματος θα
ήταν η ίδρυση νέας εγχώριας Κεντρικής Τράπεζας που θα τύπωνε το δικό της
νόμισμα.
Σύμφωνα με το άρθρο, Παπαδήμος και ΕΕ, ανησύχησαν και για
ένα δεύτερο ατύχημα που θα οδηγούσε σε έξοδο από το ευρώ, μετά τις εκλογές του
Μαΐου. Φοβούνταν συγκεκριμένα μαζική απόσυρση καταθέσεων.
«Θα μας απαγορευόταν να παρέχουμε ρευστότητα και έτσι αυτό
σημαίνει ότι θα έπρεπε να σκοτώσουμε τη χώρα σε λίγες ώρες» ανέφερε ανώνυμα
στέλεχος της ΕΚΤ.
Πραγματικά η εκροή καταθέσεων ήταν τόσο μεγάλη που ο κ.
Παπαδήμος έγραψε επιστολή στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, προκειμένου αν η
πολιτική αβεβαιότητα συνεχιζόταν να καλούσε σε εκλογές.
Οι εταίροι έφτασαν να μεταφέρουν χρήματα από άλλες χώρες
στην Ελλάδα, ενώ όταν κάποιος ήθελε να κάνει μεγάλη ανάληψη του έλεγαν να έρθει
την επόμενη.
Σε μία συνάντηση στις Βρυξέλλες, με τη συμμετοχή Μπαρόζο,
Χέρμαν Βαν Ρομπάι και του Γιούνκερ μέσω τηλεφώνου, ο Ντράγκι ενημέρωσε τους
ηγέτες ότι θα ζητείτο από τους πολιτικούς της Ευρωζώνης να εγγυηθούν έκτακτα
δάνεια σε εμπορικές τράπεζες, πριν η ΕΚΤ τραβήξει την πρίζα.
Αξιωματούχος δήλωσε πως ο Ντράγκι θεωρούσε πως θα ερχόταν
μια περίοδος αβεβαιότητας, τριάντα ημέρες πριν λήξει ένα ομόλογο, ενώ η
κυβέρνηση Σαμαρά μετρούσε μία εβδομάδα ζωής και η Μέρκελ δεν είχε αποφασίσει αν
η Ελλάδα θα έμενε στην Ευρωζώνη.
Σύμφωνα με το άρθρο η Μέρκελ δεν ήθελε στην Ελλάδα
κυβέρνηση που θα αμφισβητούσε τους όρους της συμφωνίας και για το θέμα αυτό
είχε συζητήσει με διάφορους ευρωπαίους ηγέτες. Στο τραπέζι - αναφέρεται – ήταν
το ζήτημα της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.
Οι σύμβουλοί της ήταν χωρισμένοι σε δύο «στρατόπεδα».
Αυτούς που έλεγαν πως η έξοδος της Ελλάδας θα προκαλούσε ντόμινο και αυτοί που
έλεγαν πως έπρεπε να κοπεί το μολυσμένο μέλος, ώστε να μην φτάσει η κρίση σε
άλλες χώρες της Ευρωζώνης.
Ο Σόιμπλε ήταν υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.
Αξιωματούχος λέει ανώνυμα πως αυτή η στάση του είναι «παθιασμένα
φιλοευρωπαϊκή».
«Ο κόσμος θεωρεί ότι δεν του αρέσουν οι Έλληνες. Δεν είναι
αυτό. Είναι επειδή αγαπάει τόσο πολύ την Ευρώπη που οποιοσδήποτε καταστρέφει τα
ευρωπαϊκά ιδεώδη τον ξεγράφει», προσθέτει ο ίδιος, εννοώντας τους Έλληνες.
Αξιωματούχοι του επιτελείου του έβλεπαν το ζήτημα και
«ηθικά» ενώ άλλοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να θυσιαστεί η Ελλάδα για να τρομάξουν
άλλες χώρες.
Η ίδια η Μέρκελ δεχόταν αντιφατικές συμβουλές από τρεις
κεντρικούς τραπεζίτες, τον Άσμουσεν της ΕΚΤ τότε, τον Βάιντμαν της Bundesbank
και τον Χίλντεμπραντ, πρώην ηγέτη της Τράπεζας της Ελβετίας. Όλοι συμμερίζονταν
το ζήτημα περί ηθικής.
Θεωρούσαν πως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί στο
πρόγραμμα και θα χρειαζόταν συνεχή δανεισμό. Επίσης προσπαθούσαν να υπολογίσουν
το κόστος μιας ελληνικής εξόδου από το ευρώ.
Ωστόσο η Μέρκελ (λιγότερο πιστή στο ευρωπαϊκό όραμα από
τον Κολ και τον Αντενάουερ), φοβόταν ότι θα έμενε στην ιστορία ως η καγκελάριος
που διέσπασε την Ευρώπη. Στα μέσα Ιουλίου έφυγε για διακοπές έξι εβδομάδων για
να σκεφτεί τις συμβουλές που της είχαν δοθεί.
Τότε επισκέφθηκε την Αθήνα ο Μπαρόζο για να δει τον Έλληνα
πρωθυπουργό. Οι συνομιλίες κράτησαν για δύο ώρες. Ο Μπαρόζο δήλωσε στον Σαμαρά
ότι δεν μπορούσαν να γίνουν μεγάλες αλλαγές στο πρόγραμμα. Άφησε ανοιχτό το
ενδεχόμενο τροποποιήσεων αφού το πρόγραμμα είχε εφαρμοστεί για έναν χρόνο όπως
συμφωνήθηκε.
«Το μήνυμα που πρέπει να δώσεις στη Γερμανία είναι ότι θα
εκπληρώσεις τους στόχους (You have to say you are going to deliver)» δήλωσε ο
κ. Μπαρόζο. «Ο Σαμαράς έκανε την πιο θεαματική στροφή 180 μοιρών στην Ιστορία»
είπε αργότερα υπουργός του Παπανδρέου.
Το ζήτημα όμως ήταν στα χέρια της Μέρκελ και μετά από έξι
εβδομάδες σκέψης, γύρισε στο Βερολίνο με την ετυμηγορία της. Λόγω του ότι είναι
προσεκτική και δεν της αρέσει το ρίσκο αποφάσισε να κρατήσει την Ελλάδα στην
Ευρώζωνη.
Έτσι η συζήτηση για έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη
σταμάτησε. Η κ. Μέρκελ έκανε μια άκρως συμβολική επίσκεψη στην Αθήνα τον
Οκτώβριο. Στις Βρυξέλλες συμφωνήθηκε αργότερα μια αναθεώρηση της συμφωνίας με
περισσότερη ελάφρυνση χρέους, όταν ο προϋπολογισμός παρουσίαζε πρωτογενές
πλεόνασμα.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ο Σαμαράς δήλωσε: «Η αλληλεγγύη
στην ΕΕ είναι ζωντανή. Το Grexit πέθανε». Η Ελλάδα δεν θα απειλούσε ξανά το
ευρώ.
