Δεν υπάρχει πιστός Ρώσος που να μη γνωρίζει την Ιβήρσκαγια και το ομώνυμο παρεκκλήσι στην Κόκκινη Πλατεία, που κράτησε επί τρεισήμισι αιώνες στενούς τους δεσμούς Μόσχας και Ιεράς Μονής των Ιβήρων. Η Παναγία της Πορταΐτισσας (Βρατάρνιτσα) ή Ιβηρίτισσας (Ιβήρσκαγια) θεωρείται όχι μόνο προστάτιδα όλου του Αγίου Όρους αλλά και «φρουρός της Μόσχας».
.......Η ιστορία της σχέσης αυτής ξεκινάει το 1645, όταν ο τσάρος Αλέξιος Μιχαήλοβιτς, πατέρας του Μεγάλου Πέτρου, αρρώστησε και ζήτησε από τη μονή να του στείλουν τη θαυματουργή εικόνα της Πορταΐτισσας. Το αίτημα ήταν δύσκολο να γίνει δεκτό αφού είναι η μοναδική εικόνα που από το 1004 δεν έχει βγει ποτέ από το Περιβόλι της Παναγίας. Ο τσάρος και ο τότε Πατριάρχης Νίκων, σεβόμενοι την αγιορείτικη παράδοση, σύμφωνα με την οποία «όσο η εικόνα παραμένει στη θέση της το Αγιον Ορος θα είναι άτρωτο», δέχτηκαν την πρόταση της Μονής Ιβήρων να στείλει αντίγραφό της.
Με ολονύχτιες αγρυπνίες ευλογούσαν την αντιγραφή της εικόνας από αγιορείτη αγιογράφο, τελετουργικό που περιγράφουν με λεπτομέρειες οι Ιβηρίτες πατέρες στην επιστολή τους προς τον τσάρο.
.jpeg)
.......Τετραμελής αντιπροσωπεία της Ιβήρων μετέφερε τότε την εικόνα στη Μόσχα. Ο τσάρος ανάρρωσε και λέγεται ότι αρχικά αποφάσισε να κρατήσει την εικόνα στα ανάκτορα. Αλλά επειδή ο λαός ζητούσε να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα, με προτροπή του Πατριάρχη Νίκωνα ιδρύθηκε ναός «παρά την γωνίαν μεταξύ των δύο πυλών του φρουρίου, εν ω ετέθη η εικών ως φρουρός της πόλεως».
......Πλήθος πιστών, ακόμη και από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές, ταξίδευε για να προσκυνήσει τη δική του Ιβηρίτισσα στην πύλη της Αναστάσεως ή πύλη της Πορταΐτισσας. Ο τσάρος, σε ανταπόδοση της ευεργεσίας, δώρισε στην Ιβήρων το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (100 μέτρα από την Κόκκινη Πλατεία) «μετά πλείστων προνομιών και 70 δούλων δι’ υπηρεσίαν αυτού» καθώς και σταθερή οικονομική ενίσχυση από το αυτοκρατορικό ταμείο. Το μετόχι, επανδρωμένο αδιάκοπα από αγιορείτες μοναχούς που άλλαζαν κάθε πενταετία -αυτοκρατορική άμαξα τους παραλάμβανε από το λιμάνι της Οδησσού-, είχε καταστεί κέντρο του ελληνισμού στην καρδιά της Ρωσίας. Εκεί διέμενε ο γνωστός ευεργέτης από την Ηπειρο Ζώης Καπλάνης, έμποροι, λόγιοι και ταξιδιώτες μοναχοί.
.......Τη δεκαετία του ’30 η περιουσία της μονής κατασχέθηκε, ο Ναός του Αγίου Νικολάου και το παρεκκλήσι κατεδαφίστηκαν, αλλά άθικτα έμειναν τα κτίρια περιμετρικά του ναού που διατηρούνται ώς σήμερα. Από τη δεκαετία του ’70 μάταια οι Ιβηρίτες μοναχοί αναζητούσαν στη Μόσχα τη θαυματουργή εικόνα. Μετά την αλλαγή του καθεστώτος, Μόσχα και Μονή των Ιβήρων αποφάσισαν να συνεχίσουν την παράδοση. Παρότι η πρώτη Ιβήρσκαγια είχε εντοπιστεί στο Κρατικό Ιστορικό Μουσείο όπου φυλάσσεται, ο Πατριάρχης της Μόσχας Αλέξιος ζήτησε από το Άγιον Όρος νέο αντίγραφο.
......Πάνδημη ήταν η υποδοχή της νέας εικόνας, τον Οκτώβριο του ’95, ενώ με αγρυπνίες και γιορτές εγκαινιάστηκε το καινούργιο παρεκκλήσι που χτίστηκε στη θέση του παλιού. Αντίδωρο των Ρώσων τούτη τη φορά ήταν οι συζητήσεις να ξαναζωντανέψει το αγιορείτικο μετόχι του Αγίου Νικολάου στην καρδιά της Μόσχας. Ο πρωθυπουργός της χώρας και ο δήμαρχος της πόλης δημοσίως εξέφρασαν τη βούλησή τους να παραχωρήσουν ξανά τα ακίνητα που είχε στην κατοχή της η μονή πριν από την επανάσταση. Τα κτίρια σήμερα, σε μια από τις ακριβότερες αστικές περιοχές παγκοσμίως, παραμένουν κλειστά, με σφραγισμένα παράθυρα, θαρρείς και περιμένουν τα αγιορείτικα θυρανοίξια.
.......«Για τους αγιορείτες και ειδικά για τους Ιβηρίτες, η Πορταΐτισσα είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό εκκλησιαστικό κειμήλιο. Είναι η ζωντανή παρουσία της Θεοτόκου ανάμεσά τους. Για εκατομμύρια Ρώσους, όμως, η Ιβήρσκαγια είναι ιδέα. Είναι κομμάτι της ζωής, της ιστορίας και της παράδοσης του ρωσικού λαού», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Γιαλαμάς, μορφωτικός σύμβουλος στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας. «Το παρεκκλήσι στην Κόκκινη Πλατεία», προσθέτει, «αποτελεί σημείο αναφοράς στη Μόσχα».
.......«Μα είναι η μόνη εικόνα που ξέρω», έλεγε Ρώσος πιτσιρικάς στον αρχιμανδρίτη Βασίλειο Γοντικάκη, ηγούμενο της Μονής Ιβήρων, σε μια από τις πρώτες λειτουργίες στη Μόσχα λίγα χρόνια μετά την αλλαγή του καθεστώτος. Στην πραγματικότητα, όπως λέει ο κ. Γιαλαμάς, «η λατρεία της δεν σταμάτησε στα εβδομήντα χρόνια αθεϊσμού, δείγμα πως εκατομμύρια Ρώσοι δεν έβγαλαν ποτέ την ορθόδοξη πίστη από την ψυχή τους».
ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ
