Ἐκκλησιαστικὸ ἦθος καὶ
… σαμοσφιὰτοι!
Ἐνθρονίζεται αὔριο ὁ νέος «προκαθήμενος» τῆς νέας «αὐτοκέφαλης»
ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, ὁ «Μητροπολίτης Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας» Ἐπιφάνιος.
Ἡ συμμετοχή στήν ἐνθρόνιση ἑνός Προκαθημένου ἐπιμαρτυρεῖ τήν
ἑνότητα τῆς τοπικῆς Εκκλησίας καί παράλληλα διασαλπίζει τήν ἑνότητα τῆς οἰκουμενικῆς
Ὀρθοδοξίας. Δυστυχῶς ὃμως, ἡ αὐριανή ἐνθρόνιση ἐπιμαρτυρεῖ καί διασαλπίζει ἀκριβῶς
τά ἀντίθετα: τό παρατεινόμενο σχίσμα στήν Οὐκρανία ἀλλά καί τή διάλυση τῆς ἑνότητος
τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν λόγῳ τῆς βίαιης ἐκκλησιαστικῆς ἀπόσχισης τῆς Οὐκρανίας ἀπό
τήν Ρωσία μέ τήν ὁποία ἐπί αἰῶνες ἦταν ἐκκλησιαστικά συνδεδεμένη.
Ἡ βέβαιη ἀπουσία ἀπό τήν αὐριανή «ἐνθρόνιση» καί τῶν 90 κανονικῶν
ἐπισκόπων, τῶν ἐκπροσώπων τῶν 12.000 ἐνοριῶν καί τῶν 5.000 μοναχῶν καί τῶν ἑκατομμυρίων
πιστῶν τῆς Οὐκρανίας, πού παρά τίς πιέσεις παραμένουν σέ κοινωνία μέ τήν κανονική
Ἐκκλησία καί δι’ Αὐτῆς μέ τήν καθ’ ὃλου Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, παράλληλα μέ τήν ἂρνηση
συμμετοχῆς σχεδόν ὃλων τῶν αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν[1]
εἶναι γεγονός μοναδικό στήν Ὀρθοδοξία. Ἠχηρὴ εἶναι καὶ ἡ ἀπουσία ἐκπροσώπων τοῦ
Ἁγ. Ὂρους, τὸ ὁποῖο δὲν ὑπέκυψε στὶς πιέσεις καὶ μὲ ἀπόφασή Του ἀρνήθηκε νὰ στείλει
ἐκπροσώπηση! Ἡ συμμετοχὴ δύο ἁγιορειτῶν ἡγουμένων (ὂχι τοῦ οὐκρανοῦ στήν καταγωγή
Ἡγουμένου τῆς Ἱ. Μ. Παντελεήμονος!) στὴ συνοδεία τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως
καὶ ὄχι ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγ. Ὂρους, εἶναι ἐνδεικτική τῆς τραγικῆς
κατάστασης τῆς «νέας» ἐκκλησίας.
Εἶναι σίγουρο ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο δὲν μπορεῖ νὰ
αἰσθάνεται δικαιωμένο καί ὑπερήφανο γιὰ τὶς ἐπιλογές Του καὶ τὴ διαδικασία ποὺ ἀκολούθησε.
Ἴσως εἶναι ἡ πρώτη φορὰ στὴ νεώτερη ἱστορία Του, ὅπου τόσο ὑψηλοῦ ἐπιπέδου ἐπιλογὴ
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου τυγχάνει τέτοιας ἀπορρίψεως ἀπὸ τὴν πανορθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση. Καί
σκεφτεῖτε τί ἒχει νά ὑποστεῖ ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος ἐν καιρῷ ἀπό τό ἦθος τῶν ἀνθρώπων
μέ τούς ὁποίους Αὐτό συνεργάστηκε γιά τήν
«αὐτοκεφαλία»…
Ἂν ἡ ἀπουσία ἐκπροσώπων τῶν Αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν
εἶναι τραγικὴ γιὰ τὴν ἑνότητά Της, τραγικότερα εἶναι τὰ πρῶτα δείγματα γραφῆς τοῦ
νέου «προκαθημένου».
Δέκα μέρες μετὰ τὴν παραλαβὴ τοῦ «Τόμου» (6.1.2019) καὶ πρὶν
καλὰ-καλὰ «ἐνθρονιστεῖ», ὁ νέος «προκαθήμενος» ἔσπευσε νὰ τιμήσει τὸν Βασίλειο Λιπκόφσκη
(Vasyl Lypkivsky) [2]. Παρουσίᾳ τοῦ προέδρου
Ποροσένκο καὶ ἑνός «ἐπισκόπου» [3] τῆς νέας του ἐκκλησίας,
στὶς 18.1.19 στὸ Cherkasy τῆς Οὐκρανίας ὁ Ἐπιφάνιος ἔκανε τὰ ἀποκαλυπτήρια μεγάλου
ἀδριάντος πρὸς τιμὴν τοῦ Vasyl Lypkivsky, στὸν ὁποῖο ὁ τιμώμενος εἰκονίζεται ὡς ἀρχιερέας[4]!
Ποιὸς εἶναι ὁ Vasyl Lypkivsky; (στά ρωσικά: Λιπκόφσκη, στά οὐκρανικά: Λιπκίφσκη)
Καθηρημένος Οὐκρανὸς ἱερέας, στὴ συνέχεια αὐτοχειροτόνητος
«ἀρχιεπίσκοπος», καὶ ἀργότερα αὐτοανακηρυγμένος «Πατριάρχης Κιέβου καὶ πάσης Οὐρανίας»!
Τὸ 1921 ἵδρυσε τὴν «Οὐκρανικὴ Αὐτοκέφαλη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία»! Ἡ ὁμάδα τοῦ
Lypkivsky ἀνασυστάθηκε τὸ 1990 καὶ σήμερα ἔχει ἀρχηγὸ τὸν Μακάριο (Μαλέτιτς) ποὺ
τὸ Σεπτὸ Κέντρο τὸν «ἀποκατέστησε στὴν ἀρχιερωσύνη» (!) μαζὶ μὲ τοὺς «ἐπισκόπους» του… Στὴ «νέα» Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας συμμετέχουν περίπου
15 «ἐπίσκοποι» ἐκ τῆς «μερίδος τῶν αὐτοχειροτονηθέντων», ὅπως τοὺς χαρακτηρίζει
ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Σάρδεων Μάξιμος!
Ἂς δοῦμε λίγο πιὸ ἀναλυτικὰ ποιὸν ἄνθρωπο ἒσπευσε νά τιμήσει
ὁ νέος «προκαθήμενος» Ἐπιφάνιος:
Στὶς 20 Ὀκτωβρίου 1921 ὁρισμένοι καθηρημένοι καὶ ἀναθεματισμένοι
Οὐκρανοὶ ἱερεῖς ἀκολουθούμενοι ἀπὸ λαϊκοὺς συνῆλθαν στὸ Κίεβο σὲ σοβιετικοῦ τύπου
λαϊκὴ συνέλευση τὴν ὁποία ὀνόμασαν «Πανουκρανικὴ Σύνοδο κλήρου καὶ λαϊκῶν» καὶ ἀνακήρυξαν
τὸ «αὐτοκέφαλο» τῆς Οὐκρανικῆς Ἐκκλησίας, ἱδρύοντας τὴν «Οὐκρανικὴ Αὐτοκέφαλη Ὀρθόδοξη
Ἐκκλησία»! Στὴ «σύνοδο» αὐτὴ δὲν συμμετεῖχε οὔτε ἕνας ἐπίσκοπος!
Ὁ διαπρεπὴς ἱεράρχης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὁ ἀείμνηστος
Μητροπο-λίτης Σάρδεων Μάξιμος, ἀναφέρει σχετικά[5]: «Ἀλλὰ καταφανής
ἦτο ἡ ἀνάγκη ἐπισκόπων… Ἡ πανουκρανικὴ Σύνοδος ἀποτυχοῦσα ὅπως προσελκύσῃ εἰς τὰς
ἀπόψεις αὐτῆς τινὰς ἐκ τῶν κανονικῶν ἐν Οὐκρανίᾳ Ἱεραρχῶν (σημ. συντ.: ἡ ἱστορία
ἐπαναλαμβάνεται…) ἐνόμισεν ὅτι ἠδύνατο παρὰ τοὺς ρητοὺς ἱεροὺς κανόνας νὰ ἀπορρίψῃ
τὴν διαχρονικότητα τῆς ἀρχιερωσύνης καὶ νὰ ἱδρύσῃ αὐτὴ αὕτη ἰδίαν διὰ τοὺς Οὐκρανοὺς Ἱεραρχίαν. Καὶ θεῖσα
οὕτω εἰς ἐνέργειαν τὰς ἀπόψεις αὐτῆς ὄχι μόνον ἐψήφισεν ἐπισκόπους, ἀλλὰ διέταξε
τὴν χειροτονία αὐτῶν»! Στὶς 23 Ὀκτωβρίου
1921 «ἐν τῷ καταληφθέντι καθεδρικῷ ναῷ τῆς Ἁγίας Σοφίας τοῦ Κιέβου ὁ δι΄ ἐκκλησιαστικὰ
ἐγκλήματα καθαιρεθείς ἀπὸ τοῦ ἱερατικοῦ βαθμοῦ πρωθιερεὺς Νέστωρ Σαρκέβσκη ὁμοῦ
μετ’ ἄλλων πρεσβυτέρων καὶ διακόνων, τῇ συμμετοχῇ καὶ λαϊκῶν, ἐν οἷς καὶ γυναῖκες,
ἀνέδειξαν ἐπίσκοπον δι’ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν αὐτοῦ, τὸν δι’ ἐκκλησιαστικὰ ἐπίσης
ἐγκλήματα καθαιρεθέντα πρώην πρωθιερέα Βασίλειον Λιπκόβσκη, ἔγγαμον ὄντα, ὀνομασθέντα
«Μητροπολίτην Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας». Τὴν ἑπομένην οὗτος ἐχειροτόνησε τὸν Νέστορα
Σαρκέβσκη ἐπίσκοπον, ἀμφότεροι δὲ οὗτοι προέβησαν ἀκολούθως εἰς χειροτονίας ψευδοεπισκόπων,
ψευδοϊερέων καὶ ψευδοδιακόνων».
Στὴν ἀνωτέρω ἀναφορὰ τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου Σάρδεων νὰ
προσθέσουμε ὅτι κατὰ τὶς «χειροτονίες» τῶν Βασιλείου Λιπκόφσκη καὶ Νέστορα Σαρκέβσκη
ἐτέθη ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν «χειροτονουμένων» τμῆμα λειψάνου (χειρὸς) τοῦ ἱερομάρτυρος
Μακαρίου, ἐπισκόπου Κιέβου! Προφανῶς, γιὰ
νὰ εἶναι πιὸ … ἔγκυρη ἡ «χειροτονία»!
Λόγῳ τοῦ ἀνίερου καὶ ἱερόσυλου τρόπου τῶν «χειροτονιῶν» ἡ ὁμάδα
αὐτὴ ὀνομάστηκε στή συνείδηση τοῦ λαοῦ «σαμοσφιὰτοι» = «αὐτοχειροτόνητοι»!
Ἐπισημαίνεται γιὰ νὰ γίνει κατανοητὴ ἡ σοβαρότητα τοῦ ζητήματος
γιὰ ὅλη τὴν Ὀρθοδοξία ὅτι ἡ ὁμάδα τοῦ αὐτοχειροτόνητου Vasyl Lypkivsky μέσα σὲ δυόμισι
χρόνια, «στὶς ἀρχὲς τοῦ 1924 εἶχε 30 ἐπισκόπους καὶ περίπου 1.500 ἱερεῖς καὶ διακόνους
ποῦ ὑπηρετοῦσαν σὲ σχεδὸν 1.100 ἐνορίες», ἐνῶ ἔχει γίνει διασπορά της σὲ Εὐρώπη
καὶ Ἀμερική!
Κατά τόν Μητροπολίτη Σάρδεων Μάξιμο, ὁ Vasyl Lypkivsky ἐφάρμοσε τήν ἒγγαμο ἀρχιερωσύνη, τή δευτερογαμία
καί τριτογαμία τῶν κληρικῶν καί τήν ἀπόρριψη τοῦ μοναχισμοῦ! Ὑψηλό, ἀξιομίμητο, ἐκκλησιαστικό ἦθος, ἂξιο κάθε τιμῆς καί σεβασμοῦ …
Καὶ καταλήγει τὴ σχετική του ἀναφορὰ ὁ Μητροπολίτης Σάρδεων
Μάξιμος: «Ὁ ὡς ἄνω αὐτοχειροτονήτως τὸν ἐπισκοπικὸν βαθμὸν καὶ τὸν τίτλον τοῦ “Μητροπολίτου
Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας” ἰδιοποιηθείς Βασίλειος Λιπκόβσκη ἀπηυθύνθη ἐπανειλημμένως πρὸς τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἐξαιτούμενος
ἐπικοινωνίαν καὶ εὐλογίαν καὶ δικαιολογῶν ἀδικαιολογήτως τὴν αὐτοχειροτόνητον ἑαυτοῦ
καὶ τῶν ἄλλων χειροτονίαν … Περιττὸν βεβαίως καὶ νὰ λεχθῇ οὐδεμίας ἔτυχε, ὡς εἰκός,
ἀπὸ μέρους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπαντήσεως». Ποῦ εἶσαι, ἀείμνηστε Ἰεράρχα
Μάξιμε, νά δεῖς τήν ἀξιοθρήνητη ἐξέλιξη…
Ἐπισημαίνω μὲ ἰδιαίτερη
ἔμφαση ὅτι τὰ ἀνωτέρω δὲν τὰ ἀναφέρουν οἱ Ρῶσοι γιά νά… συκοφαντήσουν τόν «ἀπόστολο
τῆς Οὐκανικῆς Ἐκκλησίας», ἀλλὰ ὁ διαπρεπὴς ἱεράρχης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου
ἀείμνηστος Μητροπολίτης Σάρδεων Μάξιμος!
Ἀπὸ αὐτὴ τὴν «μερίδα
τῶν αὐτοχειροτονήτων» ἕλκει τὴν ἀρχιερατικὴ «καταγωγὴ» καὶ ἔλαβε ἐκκλησιαστικὴ
«ὑπόσταση» ἡ μία ἀπὸ τὶς δύο σχισματικὲς ὁμάδες ποὺ συγκρότησαν τὴν νέα «αὐτοκέφαλη»
ἐκκλησία, ἡ ὁμάδα τοῦ Μακαρίου (Μαλέτιτς)! Ἔτσι, στὴ «σύνοδο» τῆς νέας «ἐκκλησίας»
συμμετέχουν 15 «ἐπίσκοποι» [6] ποὺ ἕλκουν τὴ «χειροτονία» τους ἀπὸ τὴ «μερίδα
τῶν αὐτοχειροτονήτων», τοὺς σαμοσφιάτοι!
Συνεπῶς, τίθενται σοβαρότατα ἐρωτηματικὰ γιὰ τὴν κανονικότητα
τῆς εἰς ἐπίσκοπον «χειροτονίας» τοῦ σημερινοῦ ἀρχηγοῦ, τοῦ Μακαρίου (Μαλέτιτς),
καὶ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ «χειροτονηθέντων», ὄχι μόνο ἐπειδὴ ἀνήκουν σὲ σχισματικὴ ὁμάδα
ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει ἀποστολικὴ διαδοχή! Εἶναι ἀπορίας ἄξιο καὶ ἐπιτείνει
τὶς ἀνησυχίες τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο δὲν ἀναφέρθηκε καθόλου στὸ
σοβαρότατο αὐτὸ ζήτημα στὶς ἐπίσημες ἀνακοινώσεις Του γιὰ τὴ συγκρότηση τῆς «ἑνωτικῆς»
συνόδου τῆς 15.12.18 καὶ τὴ χορήγηση τῆς «αὐτοκεφαλίας». Σιωπᾶ…
Ἀπὸ τέτοιου ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους αὐτοχειροτόνητο «ἐπίσκοπο»
ἕλκει τὴν χειροτονία τὸ 30% τῶν «ἀρχιερέων» τῆς νέας «Ἐκκλησίας» πού ἵδρυσε ἡ Κωνσταντινούπολη
στὴν Οὐκρανία!
Αὐτὸν τὸν καθηρημένο καί αὐτοχειροτόνητο «ἐπίσκοπο» καί αὐτοχρισθέντα
«πατριάρχη» τίμησε ὁ νέος «προκαθήμενος».
Αὐτὸν τὸν «προκαθήμενο» καλοῦνται οἱ τοπικὲς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες
νὰ
ἀναγνωρίσουν…
Οἱ Προκαθήμενοι καί οἱ ἀρχιερεῖς τῶν κατὰ τόπους Αὐτοκεφάλων
Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καλοῦνται μὲ συναίσθηση τῆς μεγάλης εὐθύνης τους ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ καὶ τοῦ Λαοῦ Του νά πράξουν ὅ,τι ἐπιτάσσει ἡ Ἀρχιερατική τους συνείδηση πρὸς
δόξαν Θεοῦ καὶ τῆς Ἁγίας Του Ἐκκλησίας.
π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος
ΥΓ:
1. Ἀξίζει μία ἐπισήμανση: Ἀπό τίς φωτογραφίες πού δημοσίευσε ἡ Προεδρεία τῆς Οὐκρανικῆς Δημοκρατίας[7] καί τό video[8] τῆς τιμητικῆς ἐκδήλωσης προκύπτει μέ βεβαιότητα ὃτι δέν χαίρει ἐκτιμήσεως στό λαό ὁ Βασίλειος Λιπκόφσκη καί ἡ ἐκδήλωση πρός τιμή του ἀπέτυχε πλήρως. Ἄν συνεκτιμήσουμε ὃτι στό Cherkasy, πόλη 280.000 κατοίκων στήν κεντρική καί ὂχι στήν ἀνατολική Οὐκρανία, πού, μάλιστα, εἶναι γενέτειρα τοῦ τιμώμενου «Μητροπολίτου Κιέβου» Β. Λιπκόφσκι, ἦταν παρών ὁ Πρόεδρος τῆς Οὐκρανίας καί ὁ νέος «προκαθήμενος» Ἐπιφάνιος, οἱ μόλις 3-4 κληρικοί καί μόλις μερικές ἑκατοντάδες παρόντες πολίτες καταδεικνύουν ὃτι οἱ πιστοί τῆς Οὐκρανίας δέν ἀποδέχονται αὐτά πού προσπαθοῦν νά τούς ἐπιβάλουν τά δυτικά συμφέροντα μέσῳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως… Ὁ λαός τοῦ Cherkasy ἀποδοκίμασε καί τόν Λιπκόφσκη καί τόν Ἐπιφάνιο καί τόν Ποροσένκο καί ὃ,τι αὐτοί ἐκπροσωποῦν καί ἐκφράζουν…
1. Ἀξίζει μία ἐπισήμανση: Ἀπό τίς φωτογραφίες πού δημοσίευσε ἡ Προεδρεία τῆς Οὐκρανικῆς Δημοκρατίας[7] καί τό video[8] τῆς τιμητικῆς ἐκδήλωσης προκύπτει μέ βεβαιότητα ὃτι δέν χαίρει ἐκτιμήσεως στό λαό ὁ Βασίλειος Λιπκόφσκη καί ἡ ἐκδήλωση πρός τιμή του ἀπέτυχε πλήρως. Ἄν συνεκτιμήσουμε ὃτι στό Cherkasy, πόλη 280.000 κατοίκων στήν κεντρική καί ὂχι στήν ἀνατολική Οὐκρανία, πού, μάλιστα, εἶναι γενέτειρα τοῦ τιμώμενου «Μητροπολίτου Κιέβου» Β. Λιπκόφσκι, ἦταν παρών ὁ Πρόεδρος τῆς Οὐκρανίας καί ὁ νέος «προκαθήμενος» Ἐπιφάνιος, οἱ μόλις 3-4 κληρικοί καί μόλις μερικές ἑκατοντάδες παρόντες πολίτες καταδεικνύουν ὃτι οἱ πιστοί τῆς Οὐκρανίας δέν ἀποδέχονται αὐτά πού προσπαθοῦν νά τούς ἐπιβάλουν τά δυτικά συμφέροντα μέσῳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως… Ὁ λαός τοῦ Cherkasy ἀποδοκίμασε καί τόν Λιπκόφσκη καί τόν Ἐπιφάνιο καί τόν Ποροσένκο καί ὃ,τι αὐτοί ἐκπροσωποῦν καί ἐκφράζουν…
2. Στίς συνημμένες φωτογραφίες διακρίνονται ὁ πρόεδρος τῆς Οὐκρανίας Ποροσένκο, ὁ νέος «προκαθήμενος» Ἐπιφάνιος μέ ἓνα «ἐπίσκοπο», τό μνημεῖο τοῦ Lypkivsky μέ τήν ἐπιγραφή στή βάση του «ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΙΠΚΙΒΣΚΥ» καί, φυσικά ὁ «Τόμος τῆς Αὐτοκεφαλίας», τόν ὁποῖο ὁ Ποροσένκο παρουσιάζει – καί δικαίως – ὡς ἐπίτευγμά του.
Πάτρα 2 . 2 . 2019
Πρωτοπρεσβύτερος
Ἀναστάσιος Κ. Γκοτσόπουλος
Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Πατρῶν
τηλ. 6945-377621, agotsopo@gmail.com
[1] Ἡ ἀπουσία ἀπό
τήν αὐριανή «ἐνθρόνιση» τοῦ Ἐπιφανίου
στό Κίεβο γίνεται ἐντονότερη λόγῳ τῆς ἰσχυρῆς παρουσίας χθές στή Μόσχα
Προκαθημένων καί ἐκπροσώπων ἀπό τίς περισσότερες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες γιά τόν ἑορτασμό τῆς συμπλήρωσης 10 ἐτῶν πατριαρχείας τοῦ Πατριάρχου
Μόσχας !
[2] βλ. πολύ συνοπτικά γιά τή ζωή του : https://en.wikipedia.org/wiki/Vasyl_Lypkivsky.
ii. Ἐπίσημη σελίδα Προεδρείας τῆς Δημοκρατίας τῆς Οὐκρανίας:
https://www.president.gov.ua/en/news/vasil-lipkivskij-buv-apostolom-ukrayinskogo-religijno-nacion-52590.
[5]
Μάξιμος, Μητροπολίτης Σάρδεων, «Τό Οὐκρανικόν ἐκκλησιαστικόν ζήτημα», στό Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου (+) Συλλογή μελετῶν καί κειμένων, προνοίᾳ
καί ἐπιστασίᾳ Μητρ. Ἐλβετίας Δαμασκηνοῦ, ἐκδ. Ἐπέκταση, 1998, σ. 130,
146-147 καί Κληρονομία,
τ. 5(1973) σσ. 199-246, βλ. καί Μεθοδίου Φούγια, Ἐκκλησία αὐτοχειροτονήτων (Ἐκκλησία Ληπκώβ), Ἀλεξάνδρεια 1955.
